O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

 Inkorni-inkor  qonuni  va  vorisiylik. Inkorni-inkor qonunining mohiyati nimadan iborat? Ayni bir atama 
bunday  ketma-ket  qo‘llanilishining  ma‘nosi  nimada?  Inkor  kategoriyasi  rivojlanayotgan  ob‘ekt  tarixidagi  bir 
lahzanigina tavsiflaydi. Bitta inkor harakati o‘zgarish qaysi yo‘nalishda yuz berayotgani, oldingi va keyingi voqealar 
                                                 
55
 Гегел Г.В. Наука логики. Т. 1. – М.: 1970. – С. 467. 

---

oqimida  u  qanday  ahamiyatga  ega  ekanligini,  yuz  bergan  voqeaning  mazmunini  aniqlash  uchun  doim  ham 
imkoniyat  yaratavermaydi.  Boshqacha  aytganda,  inkorni-inkor  tushunchasi  rivojlanish  jarayonining  muhim 
xususiyatlarini aniqlash imkonini beradi. 
«Inkor»  va  «inkorni-inkor»  kategoriyalari  dialektikaga  Gegel  tomonidan  kiritilgan  bo‘lib,  ayni  shu 
mutafakkirning  sa‘y-harakatlari  bilan  ular  umumiy  falsafiy  kategoriyalar  maqomini  olgan.  Inkor  va  inkorni-inkor 
kategoriyalaridan  Gegel  rivojlanishning  o‘ziga  xos  xususiyatlarini  yoritish  vositasi  sifatida  foydalangan.  Gegel, 
shuningdek uning o‘tmishdoshlari va izdoshlari ko‘rsatib bergan ba‘zi bir o‘ziga xos xususiyatlarni ko‘rib chiqamiz.  
Birinchidan,  inkorni-inkor  rivojlanish  yo‘nalishini  ko‘rish  uchun  imkoniyat  yaratadi.  Mazkur  hodisa 
taraqqiyot  yoki  tanazzul  alomati  ekanligini  bir  inkor  harakatining  o‘zidan  aniqlash  mushkul.  SHu  bois,  masalan, 
qabul qilingan muayyan qonun, saylov natijalari va shu kabilar haqida xulosa chiqarishga shoshilmaslik kerak.  
Ikkinchidan, inkorni-inkor rivojlanish shaklining tavsifi bo‘lib xizmat qiladi. Ma‘lumki, Gegelning dialektika 
tizimida rivojlanish mantiqiy ziddiyatning yuzaga kelishi va uning bartaraf etilishi sifatida tavsiflanadi. Bu jarayon 
«tezis  –  antitezis  –  sintez»  formulasiga  muvofiq  yuz  beradi.  Dialektika  kontekstida  rivojlanishning  uch  bosqichi 
ijtimoiy va tabiiy tizimlar rivojlanishining ko‘p sonli stsenariylaridan biri sifatida  namoyon bo‘ladi.  Ammo Gegel 
qayd  etgan  rivojlanishning  siklliligi,  uning  chiziqsizligi  tabiat  va  jamiyatda  jarayonlar  kyechishining  ancha  keng 
tarqalgan shakli hisoblanadi.  
Uchinchidan,  tabiiy  va  ijtimoiy  sikllarda  rivojlanish  ham,  tanazzul  ham  bo‘lmasligi  mumkin:  o‘zgarish 
aylanma harakat qiladi. 
 Inkorni-inkorda  rivojlanish  quyi  bosqichining  o‟ziga  xos  xususiyatlari  yuqoriroq  bosqichda