O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi


Fitopatogen viruslarni o`simliklardagi simptomlari



Download 1,14 Mb.
Pdf ko'rish
bet74/78
Sana01.07.2021
Hajmi1,14 Mb.
#106084
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   78
Bog'liq
Mikrobiologiyadan amaliy va laboratoriya qollanma 31a0a214e510c5f081efe92a9659ed00

5.1 Fitopatogen viruslarni o`simliklardagi simptomlari 

 

Fitopatogen viruslar bilan kasallangan o`simliklarning simptomlari 

 

 



Ishdan  maqsad:  Fitopatogen  viruslar  bilan  kasallangan  o`simliklarda  hosil 


 

22 


 

bo`ladigan simptomlar haqida ma'lumot olish. 

 

Kerakli  materiallar:  Pomidor,  tamaki,  bodring,  g`o`za,  raps  va  boshqa 



o`simliklarning  mozaika  simptomli  barglari  (rasm  yoki  gerbariy  materiallari), 

jo`xori,  g`umay,  arpaning  chiziqli  mozaika  barglari,  karam,  sholg`om,  redis  va 

turpning  mozaikali  barglari.  Daladan  yoki  issiqxonadan  yangi  terib  kelingan 

o`simliklardan  gerbariylar  tayyorlanadi  va  ularni  sistematik  o`rinlari  aniqlanadi, 

har bir gerbariy materiali ostida yozib qo`yiladi. 

 

Mashg`ulot  laboratoriya  va  dala  sharoitida  (bahor,  yoz  va  kuz  fasllarida), 



issiqxonalarda  o`tkaziladi.  Kasallik  simptomlari  sog`  o`simlik  bilan  taqqoslanadi 

va kundalik daftarlarga    yoziladi,    rasm   daftarlarga    chiziladi    hamda ulardan 

gerbariylar tayyorlanadi. 

 

Kuzatuv  olib  borilganda  asosiy  e'tibor  o`simlikning  tashqi  ko`rinishiga, 



barglariga,  butim  oraliqlariga,  barg  tomirlariga,  rangiga,  umumiy  rivojiga  e'tibor 

beriladi. Virus kasalliklari o`simlikning o`sish nuqtasida yaqqol ko`ringani uchun 

avvalo  o`simlikning  o`sish  nuqtasi  kuzatiladi.  Simptomlarning  asosiylari 

quyidagicha  bo`ladi:  mozaika  guruhiga  mansub  simptomlar,  ipsimonlanish, 

burishish  (ajinlashish),  jingalaklanish,  qirqquloqqa  o`xshashlik,  bargidagi  chiziqli 

mozaika,  barg,  tomir,  poya  va  meva  nekrozlari,  o`simlikni  yoki  bargini 

shoxlanishi,  rangini  yo`qotishi,  sarg`ayishi,  shaklini  o`zgartirishi,  o`sishdan 

qolishi, 

gullarning 

badburishlashishi, 

gul 

qismlari 



rivojlanmasligi, 

gultojbarglarining yashil tusga kirishi, gul o`rniga shoxlab ketishi, reduksiyalangan 

barg paydo bo`lishi, to`p gul markazida haqiqiy barg hosil bo`lishi va h.k- (Ilova - 

dagi rasmlarga qaralsin). 

 

Quyida O`zbekistonda tarqalgan virus kasalliklari va ularning simptomlari va 



ba'zi boshqa hususiyatlari haqida qisqacha to`xtab o`tamiz. 

1.  G`o`za  virus  kasalliklari  g`o`zaning  ingichka  va  o`rta  tolali  navlarida 

tarqalgandir.  Ular  dunyo  bo`yicha  18  dan  ortiq  bo`lib,  ulardan  eng  asosiylari: 

"g`o`zaning  jingalak  barglilik"  (курчатов  листев)  kasalligida  g`o`za  bargining 

asosiy  tomirining  rivojlanmay  qolishi  sababli  barglar  jingalaklashadi  va  ba'zan 

mozaika alomatlari (chiporlanish) kuzatiladi. Barglar soni ham kasal usimliklarga 

ancha  kamroq  barglarda  xol  -xol  doglar  paydo  bo`ladi,  barg  qavariiq  shaklga 

kiradi,  Ba'zan  bargda  oqish,  to`q  -  yashil  mozaika  kuzatiladi,  barg  plastinkasi 

dag`allashadi, bo`g`rinlar orasi qisqaradi, barg yuqoriga qarab buraladi. 

"O`simlik  o`siq  nuqtalarini  dastalashishi"  (пучковидная  верхушка)  virus 

kasalligida o`simlikning o`sish nuqtasidagi barglar, gullar orasi qisqaradi, tomirlari 

yo`g`onlashadi, o`simlikning uchida shoxlar dastalashadi. 

 

G`o`zada  yana  "tomirlararo  sariq  mozaika",  "xol  -  xol  (chipor)  barglilik" 



(krapchatost),  "psilloz"  (barg  va  poyaning  jigarrang  tusga  kirishi),  "barglarning 

maydalashishi"  (iz  -  melchennost  listev),  "antotsianoz",  "tomirlararo  mozaika", 

orasining qisqarishi"  (укорочение междоузлий) 

kabi kasalliklar mavjud, 

2      Kartoshkaning  virus  kasalliklari  ham  juda  keng  tarqalgan  bo`lib,  dunyo 

bo`yicha  20  dan  ortiq  virus  kasalliklari  topilgan.  Ularning  10  tasi  MDX 

davlatlarida va 4 ta-[X, U, A, K) O`zbekistonda uchraydi. Virus bilan kasallangan 

o`simlik  bargining  tomirlari  och  tusga  kiradi,  bargida  "xol-xollik"  (крапчатост) 

yoki  ajinlar  paydo  bo`ladi.  "A"  virus  bilan  kasallangan  kartoshka  bargida  katta-

katta  dog`li  mozaika  hosil  bo`ladi,  keyiichalik  barg  to`lqinsimon  egilib,  jingalak 

bo`ladi.  Virusning  virulent  shtammlari  keskin  mozaika  hosil  qiladi.  Agarda 

kartoshkaning  "A"  virusi  "X"  virusi  bilan  birga  uchrasa  kartoshka  bargida 




 

23 


 

burmalar, g`ijimlar paydo bo`lib, barg buraladi, tomirlararo shishlar paydo bo`ladi, 

barglar  mo`rtlashib,  oson  sinadi.  Kartoshka  "K"  virusi  bilan  kasallangan  bo`lsa 

o`simlikning yuqori yarusidagi yosh barglarda kuchsiz dog`lar paydo bo`ladi. 

 

Kartoshka  "U"  virusi  bilan  kasallansa  yaqqol  ko`zga  tashlanadigan  aniq 



simptomlar  ko`zga  tashlanmasligi  mumkin.  Agarda  "U"  virusi  boshqa  viruslar 

bilan birgalikda uchrasa mozaika, yo`l - yo`l shtrixlardan iborat ("strik") mozaika 

hosil  bo`ladi.  Ba'zan  boshqa  kartoshka  viruslari  bilan  birgalikda  uchraganda 

o`simlikda pakanalik (карликовость) alomatlari kuzatiladi. 

3.    Butgulli  o’simliklarda  (  redis,  sholg`om,  turp,  karam,  raps)  "sholg`om 

mozaikasi virusi", "redis mozaikasi virusi",    "gulkaram   mozaikasi    virus"    lari   

uchraydi.        Kasal  o`simliklarda  aniq  mozaika  va  bargni  bujmayishi  va 

rivojlanishdan to`xtashi kuzatiladi. 

4.    Dukkakli  o`simliklarda  6  xil  virus  kasalligi  uchraydi.  Ulardan  "no`xat 

mozaikasi  virusi"  bilan  kasallangan  no`xatda  barg  tomirlarining  oqarishi  va 

mozaika xosil bo`ladi.     No`xatda    yana    boshqa    simptomga    ega    kasallik - 

"no`xatning  yuqori  yaruslarini    sarg`ayishi"      kasalligi  uchraydi,  yuqori  yarus 

barglarida kuchli  xloroz       (barg rangini yo`qolishi) kuzatiladi,  barg  mo`rt  bo`lib 

qoladi.  Mosh  o`simligida  esa  "mosh  mozaikasi  virusi"  uchraydi,  barg  tomirlari 

oqaradi va barg pastki tomonga qarab buraladi, shishlar bo`ladi,   barg  plastinkasi  

shakli  o`zgaradi,  o`simlik o`sishdan qoladi, urug`i maydalashib ketadi. Bu virus 

loviya o`simligini ham kasallantiradi. 

 

Moshda  yana  "moshning  sariq  mozaikasi  virusi"  uchraydi.  Kasallangan 



o`simlik  bargida  dog`lar  jadallik  bilan  ko`payadi,  o`simlik  o`sishdan  qoladi.  Bu 

kasallik loviya, soya va boshqa dukkakli o`simliklarda ham uchraydi. 

5.    Qovun  va  bodring  o`simliklarida  "bodring  mozaikasi  virusi"  uchraydi.  Ikkala 

o`simlikda  ham  mozaika  simptomlari      kuzatiladi.      Bu      virus      qovoqsimonlar,   

murakkab gulli o`simliklar va dukkaklilarda uchraydi. 

6.    Beda  o`simligida  "beda  mozaikasi  virusi"  uchraydi,  kasallangan  o`simlik 

bargida  doiyra  shakldagi  dog’lar  hamda  mozaikali  barglarning  jingalaklanishi 

kuzatiladi. 

7.   Jo’xorining   "jo’xori   pakana   mozaikasi   virusi'' kasallantiradi.    Barglarida   

chiziq  -  chiziq      shaklli      sariq  mozaika  kuzatiladi,  o`simlik  o’sishdan  qoladi, 

jo`xori so`talarida don  miqdori o`ta  kamayib,   20  - 30%  gina qoladi. Ayniqsa 

o`simlikni  virus    bilan  juda  erta  kasallantirsa  virusning  zarari  juda  katta  bo`ladi, 

jo`xori doni maydalashadi, olingan urug`ning unishi o`ta pasayadi. 

 

Yuqorida  ko`ursatilgan  kasallik  alomatlarini  e'tiborga  olgan  holda 



mashgulotda  beriladigan  tabiiy  va  gerbariy  materiallarni  guruxlarga  ajratish,  ular 

haqida chuqur bilimga ega bo`lish zarur. 

 

Adabiyotlar: 



1.  Ю.И.Власов,    Э.И.Ларина.    Сельскохозяйственная    вирусология. 1982, 

238 с. 


2.  С.Е.Грушевой. Сельскохозяйственная фитопатология. 1965,447с. 

3.    П.К.Головин,  М.В.Арсеньева,  А.Т.Тропова,  И.Шестиперова.  Практикум 

по общей фитопатологии. 1967. 183 с. 

 


Download 1,14 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   78




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish