O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

 

 

Tuganak bakteriyalar 

 

Tuganak  bakteriyalar  dukkakli  o`simliklar  bilan  simbioz  holatda  yashaydi.  Bu  bakteriyalarning  shunday  deb 

atalishiga sabab - ular o`simlik ildiziga o`tganda ildiz to`qimalari kattalashib, tuganaklar hosil bo`ladi. 

 

Tuganak bakteriyalar Rhizobium avlodiga kiradi. Bakteriyalar asosan qaysi o`simliklarda tuganak hosil qilishiga 

qarab,  shu  o`simlik  nomi  bo`yicha  tur  nomi  beriladi:  Rh.phaseoli  (loviya),  Rh.trifolii  (beda),  Rh.meliloti 

(yo`ng`ichka), Rh.leguminosarum (no`xat). 

 

Tuganak bakteriyalar  odatda, tuproqda  uchraydi.  Ular uzunasiga 3  mkm dan oshmaydigan  mayda,  harakatchan, 

grammanfiy  tayoqchalar  bo`lib,  psevdomonadalarga  juda  o`xshab  ketadi.  O`simliklar  urug`i  o`sayotganda  tuganak 

bakteriyalar ildiz tukchalari bilan to`qnashadi. O`simlik ildiz tizimining zararlanishi faqat yosh ildiz tukchalari orqali 

bo`ladi. Bakteriyalar tukchalarining eng uchidan kiradi va ip shaklida o`sadi, bu ip  infeksion ip deb ataladi, so`ngra 

bunday  ipchalar  epidermis  hujayralari  devoridan  ildiz  po`stlog`iga  o`tadi.  Ular  shoxlanadi  va  ildiz  to`qimasining 

tetraploid hujayralari bo`ylab taqsimlanadi. Rhizobium  ta'sirida va o`stiruvchi modda ishtirokida ildiz to`qimasi o`sib 

ketadi,  natijada  tuganaklar  hosil  bo`ladi.  Tuganaklarda  bakteriyalar  tez  ko`payadi,  hajmi  oshadi  va  shaklini 

---

 

20 

 

o`zgartiradi:  tayoqchalardan  kolbasimon  shishgan  hujayralarga  -  bakteroidlarga  aylanadi.  Turli  dukkakli 

o`simliklarning tuganaklarining shakli va o`lchamlari turlicha bo`ladi. 

 

Simbiotik azotfiksirlovchi mikroorganizmlar bilan tanishish uchun mosh, no`xat, vika, soya, lupin kabi dukkakli 

o`simliklarning ildizini tuganaklari bilan umumiy ko`rinishi chizib olinadi. 

 

1.  Tuganak  bakteriyalarning  preparati  Rh.meliloti  ni  3-4  sutkali  kulturasidan  tayyorlanadi.  Bular  mayda, 

harakatchan 0,5 -0,6  x 1,2 - 3 mkm li tayoqchalar spora hosil qilmaydi, grammanfiy. 

 

2. Tuganaklarning bakteroidli to`qimasidan preparat tayyorlash. 

Buyum  oynachasiga  tuganak  qo`yiladi  va  uning  ustidan  boshqa  buyum  oyna  bilan  bosiladi.  Ezilgan  tuganakka  bir 

tomchi  suv  qo`shilib  aralashtiriladi,  qoplagich  oyna  bilan  yopib  mikroskopda  ko`riladi.  Preparatda  bakteroidlar  - 

harakatsiz,  yo`g`onlashgan,  rogatkasimon,  hamda  kolbasimon  shishgan,  noksimon  yoki  sferik  hujayralar  ko`rinishi 

kerak. 

Adabiyotlar 

1. Koleshko O.I. Ekologiya mikroorganizmov pochvi. Laboratorniy praktikum. Minsk.: “Visheyshaya Shkola”, 1981. 

C.78-79. 

2 Tepper E.Z. Shil”nikova V.K., Pereverzeva G.i. Praktikum po mikrobiologii. M.: agropromizgrad, 1987. С. 130-131.