O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

AISI/SAE
a
 
raqami 
UNS  bo‘yicha 
belgilanishi 
Konsentratsiya  qismi  (uglerodga  % 
massa 
ulushida 
legirlovchi 
elementlarning qo‘shilishi)
b
 
Ni 
Cr 
Mo 
Qol
ganl
ari 
10xx,
 qora metall 
G10
xx
0 
 
 
 
 
11xx,
dasgoxda 
ishlash uchun 
G11
xx
0 
 
 
 
0,08
-
0,33  
S 
12xx,
 
dasgoxda 
ishlash uchun 
G12
xx
0 
 
 
 
0,10
-

---

 
140 
0,35  
S 
13xx
 
G13
xx
0 
 
 
 
0,04
-
0,12  
P 
1,60
-
1,90  
Mn 
40xx
 
G40
xx
0 
 
 
0,20-0,30   
41xx
 
G41
xx
0 
 
0,80-1,10  0,15-0,25   
43xx
 
G43
xx
0 
1,65-2,00  0,40-0,90  0,20-0,30   
46xx
 
G46
xx
0 
0,70-2,00   
0,15-0,30   
48xx
 
G48
xx
0 
3,25-3,75   
0,20-0,30   
51xx
 
G51
xx
0 
 
0,70-1,10   
 
61xx
 
G61
xx
0 
 
0,50-1,10   
0,10
-
0,15  
V 
86xx
 
G86
xx
0 
0,40-0,70  0,40-0,60  0,15-0,25   
 
3 
Callister William D. Jr., Materials Science and Engineering, an Introduction. Wiley and Sons.UK 2014 (409-416 rages.) 
 
Izoh: a – har bir po‘lat markasidagi uglerodning konsentratsiyasini xisoblash uchun 
markadagi 
xx 
–  harfli  indeksi  o‘rniga  /100%  ni  qo‘yilishi  lozim.    b  –  qo‘shimcha 
sifatida  shuni  aytish  kerakki  13xx  qotishmasida  martensitning  konsentratsiyasi 
1,00%  dan  oshmasligi  lozim.  12xx  qotishmasida  esa  fosforning  konsentratsiyasi 
0,35%  dan  oshmasligi  lozim.  11xx  va  12xx  qotishmalarida  oltingugurt  miqdori 
0,04%  dan  oshmasligi  zarur.  92xx  qotishmasida  kremniyning  miqdori  0,15-0,35% 
oralig‘ida bo‘lishi kerak. 
 
      AISI  va  SAE  qotishmalarni  markalashda  to‘rt  belgili  kodlardan  foydalanadi. 
Boshidagi  ikkita  belgi  qotishma  tarkibini  bildiradi,  uchinchi  va  to‘rtinchi  belgilar 
uglerod tarkibini bildiradi. Qora metallar uchun ikkita belgi qabul qilingin, bular 1 
va  0.  Qolgan  raqamlar  boshqa  qotishma  turlarini  bildiradi.  Masalan:  13,41,43. 
Uglerod  miqdori  oxirgi  ikkita  sonni  100  ga  bo‘lgandan  xosil  bo‘lgan  %  ga  teng 
bo‘ladi. Misol uchun 1060 markali po‘lat tarkibida 0,60% uglerod bor. 
(UNS) yagona belgilar sistemasi qora va rangli qotishmalar uchun ketma-ketlikdagi 
tartibni qo‘llagan. Bu tizimdaga xar bir qotishma markasi xarf bilan boshlanadi. Bu 
harf  ushbu  material  qaysi  qotishmalar  oilasiga  mansubligini  ko‘rsatadi.  Demak 
temir va uning qotishmalari G xarfi bilan boshlanar ekan, qolgan to‘rtta raqam AISI 
va SAE tizimlaridagi kabi o‘qiladi. Beshinchi belgi bu tizimda - nul. 

---

 
141 
  2.2.b-jadvalda  ushbu  guruhga  mansub  po‘latlarning  toblash  va  bo‘shatishdan 
keyingi mexanik xossalari keltirilgan.