O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

plastics
  and 
elastomers.  Plastics
36
 are  a  large  and 
varied  group  of  synthetic  materials  that  are  processed  by  forming  or  molding  into 
shape. Just as we have many types of metals such as aluminum and copper, we have 
many  types  of  plastics such  as polethylene  and nylon. Plastics  can be divided  into 
two classes, 
thermoplastics 
and 
thermosetting 
plastics,
 depending on how they are 
structurally chemically bonded. 
Elastomers
 or rubbers can be elastically deformed a 
large amount when a force is applied to them and can return to their original  shape 
(or almost) when the force is released. 
Murakkab 
plastik 
massalarda 
bog‘lovchi 
polimerlardan 
tashqari 
to‘ldiruvchilar,  plastifikatorlar,  stabilizatorlar,  katalizatorlar,  moylovchilar  va 
bo‘yovchi moddalar ham bo‘ladi. Ba’zan bog‘lovchilar sifatida polimerlar o‘rniga 
bitum, asfalt, sementlardan ham foydalaniladi. 
To‘ldirgichlar  plastmassalarni  fizika-mexanik,  ximiyaviy  va  texnologik 
xossalarini  yaxshilash  bilan  kam  yeyiladigan  qiladi.  Ularning  narxini 
arzonlashtirish  maqsadida  tarkibiga  40—80%  gacha  to‘ldirgichlar  sifatida 
yog‘och  uni,  paxta,  qog‘oz,  asbest,  to‘qima  va  shisha  tolalari,  bo‘r,  gips,  grafit, 
kaolin va talk kukumlari va boshqa materiallar qo‘shiladi. 
                                                           
36
The word 
plastic
 has many meanings. As a 
noun, 
plastic refers to a class of materials that can be molded or formed into shape. As an adjective, plastic 
can mean capable of being molded. Another use of plastic as an adjective is to describe the continuous permanent deformation of a metal without rupture, 
as in the “plastic deformation of metals.” 

---

 
146 
Plastik    massalarning  plastikligi,  elastikligi  va    oquvchanligini  oshirish 
maqsadida plastifikatorlar kiritiladi va ilk tifikatorlar sifatida   kamfara, kanakunjut  
moyi,   glitserin. dibutilftolat va  boshqa  materiallardan  foydalaniladi. 
Stabilizatorlar  plastik  massalarga  issiqlik,  nur  va  boshqa  faktorlar    ta’sirida  
turg‘unligini    oshirish    maqsadida    kiritiladi.  Stabilizatorlar  sifatida  oltingugurtli 
birikmalar, fenollar va boshqalar ma’lum nisbatda qo‘shiladi. 
Katalizatorlar  sifatida  magneziya,  urotropin;  ohak  va  boshqa  materiallardan 
foydalaniladi. Ular polimer materiallarning qotish jarayonini tezlatadi. 
Moylovchi  moddalar  plastmassalarni   presslash   jarayonini osonlashtirish uchun 
qo‘shiladi.  Ularga  mum,  steorin,  transformator    moyi    va    boshqalar    kiradi.  
Bo‘yoqlar      plastmassaga      kerakli  rang    beradi.Bo‘yoq    sifatida    oxra,    rodanin,  
nigrozin  va  boshqalardan foydalaniladi. 
Plastik   massalar   xossalariga    (molekulalararo   bog‘lanish xarakteriga) ko‘ra 
termoplastik va termoreaktiv xillarga ajratiladi. 
Termoplastik  plastmassalarda  polimerlar    molekulalari   
O
‘
Z
aro  bo‘shroq 
chiziqli bog‘lanadi. Ular qizdirilganda yumshab, sovitilganda qotadi. Shu sababli 
ularni takror qizdirib  ishlom beriladi. Bu holda xossalari saqlanadi. 
Termoreaktiv   plastmassalar   molekulalari o‘zaro   ximiyaviy puxta bog‘lanadi. 
Shu  sababli  ularning  xossalari  termoplastik,  plastik        massalardan        keskin    
farqlanadi.        Bu      plastmassalar  qizdirilganda  yumshab  borib.  keyin  ma’lum 
temperaturada  suyuqlanmaydigan  qattiq  holatga  o‘tadi.  Shu  sababli  ular  qayta 
ishlanmaydi.    Ular    odatda,    maydalanib  to‘ldirgichlar    sifatida    ishlatiladi. 
Mashinasozlikda  korpus  detallari,  truba,  shkiv,  tishli  g‘ildirak,  podshipnik  va  
boshqalarni tayyorlashda  foydalaniladigan, plastik massalar va ularning xossalari 
keltirilgan.