O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Nodir  metallar  gruppasiga
:  bu  gruppaga  suyuqlanishi  qiyin  metallardan 
volfram,  molibden,  tantal  va  sirkoniy,  tarqoq  mettallar  (talliy,  galliy,  germaniy, 
indiy, roniy). 
Siyrak yer metallar
 (lantan va lantanoidlar). 
Radioaktiv metallar
 (poloniy, radiy, aktiniy, toriy, uran) va boshqalar. 
Metallarning  va  ular  qotishmalarning  ichki  tuzilishi  hamda  xossalarini 
shuningdek, ularning tuzilishi bilan xossalari orasidagi bog‘lanishi o‘rganuvchi fan 
materialshunoslik deb ataladi. 
Metall va uning qotishmalari xossalari shu metal qotishmalarining ximiyaviy 
tarkibigagina  bog‘liq  bo‘lmay,  balki  uning  ichki  tuzilishiga,  strukturalariga  ham 
bog‘liqdir. 
Shunday  qilib, 
temperature  pasaygan  sari  elektr  o‘tkazuvchanligi  ortidigan 
elementlarni metallar deb atamoq kerak.
 
Bundan  tashqari,  absolyut  nol  temperaturada  moddaning  energiyasi  minimal 
bo‘ladi.  Bunday  xolatlarda  metallarning  electron  o‘tkazuvchanlik  xossasi  bo‘ladi, 
metalloidlarning  bunday  xossasi  bo‘lmaydi,  ammo  temperature  ko’tarilsa, 

---

8 
 
metalloidlarga ham electron o‘tkazuvchanlik paydo bo‘ladi. Binobarin, metallarga 
berilgan  yuqoridagi  ta’rifga 
electron  o‘tkazuvchanlikni
  ham  qo‘shish  kerak. 
Mashhur  rus  olimi  M.  V.  Lomonosov  bunday  degan  edi:  «Metallar  bog‘lash 
mumkin  bo‘lgan  yaltiroq  jisimlardir».  Shunday  qilib,  metallar  ta’rifiga 
bog‘lanuvchanlik 
va 
yaltiroqlik 
xossalarini,  shuningdek, 
issiqlik  o‘tkazuvchanlik 
xossalarini ham qo‘shish kerak ekan. 
Metallar  yaltiroq  va  plastik  bo‘ladi.  Yaltiroqlik  va,  ko’pincha,  plastic 
xossalari  sof  metallargina  xos  bo‘lib  qolmay,  balki  ularning  qotishmalariga  ham 
xodir. Demak, metallarningqotishmalari ham metallar deb atasa bo‘ladi. 
Metallarning  elektr  tokini  yaxshi  o‘tkazishiga  sabab  shuki,  juda  kichik 
potensial  ayirmasi  xosil  qilindi  deguncha  ular  atomlaridagi  elektronlar  kela 
boshlaydi,  ya’ni  musbat  qutb  tomon  boradi,  natijada  elektr  toki  vujudga  keladi. 
Metalloidlarda bunday xossa bo‘lmaganligidan, ular elektr tokini o‘tkazmaydi. 
Metall  va  uning  qotishmalarini  fizik-mexanik  va  ximiyaviy  xossalaridan 
tashqari,  ularning  texnologik  xossalari  ham  ahamiyatga  egadir.  Bu  xossalarga 
deformatsiyalanuvchanligi, 
quyuluvchanligi, 
kesib 
ishlanuvchanligi, 
payvandlanuvchanligi, 
toblanuvchanligi 
va 
boshqa 
xossalari 
kiradi. 
Metallshunoslikni  bilmay  turib  xilma-xil  xossali  qotishmalar  xosil  qilish,  bu 
qotishmalardan  tayerlangan  detal  asbob  va  boshqalarning  zarur  kerakli  tomonga 
uzgartirib bo‘lmaydi. 
Atom modeli 
        XIX asrning oxirgi yillarida ko‘pgina hodisalar shu jumladan elektronlarning 
atomda  xarakatlanishi  klassik  mexanika  tushunchalari  va  terminlari  bilan  izohlab 
bo‘lmasligi  tushunib  etildi.  Natijada  atom  va  subatomlarda  elektronlarning 
xarakatini  boshqaruv  qonun  qoidalarini  tushintirib  beruvchi  yangi  prinsiplar 
sistemasini  ishlab  chiqish  zaruriyati  paydo  bo‘ldi.  Bu  qonun  qoidalar