O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Fanning  asosiy  vazifalari
  –  quyidagilardan  iborat  :  zagotovka  va  mashina 
detallarini  yasash  va  ishlov  berishning  texnologiyaviy  usullarini  qo‘llanish 
soxalarini o‘rganish; talabalarda materiallarning zamonaviy texnikadagi  o‘rni, ilm 
va  fan  jamiyatning  bevosita  ishlab  chiqaruvchi  kuchi,  metall  va  nometall 
materiallarning  turlari,  material  tanlash  va  uni  baholash  kriteriyasi  xaqida  zarur 
bilim va ko‘nikmalar xosil qilishdir. 
Ta’lim  tizimi  oldiga  qo‘ygan  eng  asosiy  vazifa  yuqori  malakali  texnik 
kadrlarni  tayyorlash  darajasini  yanada  ko‘tarishdan  iborat.  Bu  vazifani  bajarish 
uchun  asosiy  e’tibor  o‘qitish  jarayonining  o‘zini  yanada  takomillashtirishga  va 
o‘quvchilarni  tarbiyalashga  qaratilmog‘i  lozim  bu  esa,  o‘z  navbatida 
o‘qituvchilarning pedagogik hamda metodik mahoratiga va tayyorgarligiga bog‘liq 
bo‘ladi.  Shu  sababdan  fan  va  texnika  tez  sur’atlar  bilan  rivojlanayotgan  hozirgi 
sharoitda  har  bir  pedagogning  asosiy  vazifasi  –  yosh  texnik  kadrlarni  hozirgi 
zamon  mashinasozlik  va  qishloq  xo‘jalik  mashinasozligi  sanoatining  talablariga 
muvofiq,  mashina,  mexanizm  va  detallar  ishlab  chiqarishida  konstruksion 
materiallar  texnologiyasi  fanining  to‘liq  o‘zlashtirilgan  holda  ilmiy  axborotlarni 
yaxshi tushunadigan, bilimlarni mustaqil o‘zlashtira oladigan va ulardan o‘z ishida 
foydalana  oladigan  qilib  tarbiyalash  maqsadida  o‘qitishni  yangi  pedagogik 
texnologiyalar asosida har tomonlama takomillashtirishdir. 
Yuqorida  aytilgan  tadbirlardan  yana  biri  konstruksion  materiallar 
texnologiyasi  kursidan  o‘quvchilarga  bilim  berishni  tubdan  yaxshilashdir. 
O‘quvchilar mashg‘ulotlar jarayonida materiallarning ichki tuzilishi va xossalarini 
va ularga ishlov berishni o‘rganadilar.  
Ilmiy-texnika taraqqiyoti tufayli zamonaviy mashinalarni ishlab chiqarishda 
o‘z  kasbini  yaxshi  egallash  bilan  birga  umumiy  ta’lim  fanlarini  yaxshi  biladigan 
hamda  texnik  tayyorgarlikka  ega  bo‘lgan  texnik  mutaxassislarga  talab  ortib 
bormoqda. Shu sababdan nazariy darslarda hamda amaliy-tajriba mashg‘ulotlarida 

---

6 
 
o‘quvchilarda  texnik  fikrlash  hamda  ijodiy  qobiliyatni  rivojlantirish  zarur, 
shundagina o‘quvchilar o‘z fikrlash doiralarini mustaqil kengaytira oladilar hamda 
yangi mashinasozlik materiallarini yaratilishida ishtirok etadilar. 
Talabalarga  konstruksion  materiallarni  ishlabchiqarish  texnologiyasi, 
cho‘yan  va  po‘lat  ishlab  chiqarish  texnologiyasi,  asosiy  uskunalarning  tuzilishi 
hamda  bu  sohada  joriy  qilinayotgan  ilg‘or  texnologiyalarni  ishlab  chiqarishga 
tadbiq etilishiga ijodiy yondashish o‘rgatiladi.  
Masalan  Amerika  Qo`shma  shtatlarida  eng  ko’p  qo`llaniladigan  6ta 
materiallardan  alyuminiy  va  plastmassalarga  ehtiyojning  ortib  borayotganligi 
kuzatilgan.
2
 
 
Figure 1.14 shows graphically how the production of six materials in the United States on a weight basis varied over 
the past  years.  Aluminum  and polymers  show  an  outstanding increase  in  production since 1930.  On  a  volume  basis  the 
production increases for aluminum and polymers are even more accentuated since these are light materials. 
 
Bizlarga ma’lumki xozirgi vaqtda ximiyaviy elementlar davriy sistemasida elementlar 
metallar va metallmaslarga bo‘linadi, metallar barcha elementlarini yarmidan ko’prok qismini 
tashkil etadi va elektr uzatuvchanligi temperaturaga bog‘liq bo‘ladi. Metallarissiklikni ham 
yaxshi o‘tkazadi. 
 
Metallarga shunday ta’rif bersa bo‘ladi, «temperature pasaygan sari elektr o‘tkazuvchanligi 
ortadigan issiklikni yaxshi o‘tkazadigan, bog‘lanuvchan va o’ziga xos yaltiroqlikka ega bo‘lgan 
elementlar moddalar deb ataladi»
 
Metallar  elementlar  davriy  sistemasi  jadvalining  asosan  chap  qismida 
joylashgan.  Barcha  metallar  ikki  gruppaga,  ya’ni  qora  metallar  gruppasiga  va 
rangli metallar gruppasiga bo‘linadi. 
                                                           
2
William F.Smith Foundations of materials science and engineyering, p16 

---

7