O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

18
 
1.
 
Konstruksion po‘latlar:
 
 
Konstruksion  po‘latlar  tarkibida  0,6%  gacha  uglerod  bo‘ladi. 
Uglerodli  konstruksion  po‘latlar  sifatiga  ko‘ra  oddiy  sifatli  po‘latlar,  sifatli 
po‘latlarga bo‘linadi. 
a)  oddiy      sifatli      po‘latlar    -    ko‘rilish        konstruksiyalari, 
armaturalari, 
simlar, 
parchin 
mixlar 
va 
boshqa 
buyumlar 
tarzida 
iste’molchilarga  yuboriladi.  Oddiy  sifatli  po‘latlar  GOST  380-60 
ga ko‘ra 3 guruxga bo‘linadi: A,B va V guruxga bo‘linadi. 
A guruxda mexanik xossalar garantiyalanadi. 
B guruxda kimyoviy xossalari garantiyalanadi. 
V guruxda mexanikaviy va kimyoviy xossalari garantiyalanadi. 
A  guruxda  po‘latlar  St  xarfi  bilan  0,1,2...7  raqamlari  bilan 
markalanadi.  Raqam  qancha  katta  o‘lsa  po‘latlarning  mustaxkamligi  shuncha 
                                                           
18
 William F.Smith Foundations of materials science and engineyering p406 

---

68 
 
ortiq bo‘ladi. Agarda raqam ishorasidash keyin KP bo‘lsa po‘lat qaynaydigan 
po‘lat bo‘ladi. 
Masalan: SNO, Sn1, Sn2, SnZ, Sn4, Sn5, Snb, Sn7 
B gruppa po‘latlar M.K.B.St xarflari va raqamlari bilan markalanadi. 
Masalan: MSnO, ...MSn7, KSn0,...,KSn7, BSt1,...,BSn7 
V  gruppa  po‘latlar  asosan  Martin  usulida  kislorod  xaydaladigan  
konvertor usulida tayyorlanadi. VMST1..,VKStI 
b)  sifatli  po‘latlar.    GOST    1050-60    ga  ko‘ra  po‘latlarning 
mexanik    va    kimyoviy    xossalari    garantiyalanadi.      Bu  po‘latlar 
kislorod          tepasidan          xaydaladigan          asosiy          konvertorlarda  
tayyorlanadi.          Sifatli      po‘latlar          tarkibidagi          margensning 
miqdoriga ko‘ra ikki guruxga bo‘linadi. 
I. gurux po‘latlarda margens miqdori 0,8% bo‘ladi. 
II. gurux po‘latlarda 1,2% ga yetadi. 
I.  gurux po‘latlari raqamlar va tegishli miqdorlar bilan. 
II.  gurux        po‘latlar        esa        raqamlar        va        G        xarfi        bilan 
                markalanadi. 
Masalan: I gurux po‘latlar 05, 05 kp
g
 08, 10, 15, 20, 25, 30, ...,85... 
II gurux po‘latlar    15g,  20g,     ...,70 g markadagi ikki xonali sonlar     
100  ga          bo‘linadi.          Shu        marka          po‘lati          tarkibidagi  uglerodning   
o‘rtacha      miqdori      chiqadi.      G      xarfi      margenetsning  miqdori 
oshirilganligini bildiradi. 
Masalan:        15g-0,15%        uglerod        Mn  =  0,8-1,2%        gacha  ekanligi 
ko‘rsatadi. 
Yuqoridagi  markadagi  po‘latlardan  10,  15,  20,  markali  po‘latlardan 
tayyorlangan  detallar  zarur  bo‘lgan  taqdirda  sementitlanadi  ya’ni,  sirtqi 
qatlamiga uglerod singdiriladi, 

---

69 
 
25,          30,          35        markali          po‘latlar          termik          ishlanadi  bo‘shatiladi.   
Tarkibida   oltingugurt   xamda   fosfor   miqdori oshirilgan p o‘latlar  avtomat 
po‘latlar  bor.    Davlat  texnik  nazorati  -      1414-94  ga  ko‘ra  A12,  A20,  AZO, 
A40g markalari mavjud. 
      Sifatli konstruksion uglerodli po‘latlar (Davlat texnik nazorati 1050-94). Ular 
oddiy  sifatli  po‘latlardan  tarkibida  oltingugurt,  fosfor  va  boshqa  zararli 
aralashmalar kamligi bilan, har bir markada uglerod mshugori tor chegarada bo‘lib, 
ko‘p  hollarda  kremniy  (51)  va  marganets  (Mn)  miqdori  ko‘p  bo‘lishi  bilan  farq 
qiladi. 
Po‘lat ikki xonali raqamlar bilan belgilanadi. Bu raqamlar uglerod miqdorini 
protsentning  yuzdan  bir  ulushini  bildiradi.  Bu  po‘latlar  kimyovii  tarkibi  va 
mexanik 
xossalari 
garantiyalangan 
holda 
yetkazib 
beriladi 
(3-jadval). 
Oksidsizlantirilish  darajasiga  ko‘ra  po‘lat  qaynaydigan  (kp),  chala  qaynaydigan 
(ps),  qaynamaydigan  (indeksi  ko‘rsatilmaydi)  xillarga  bo‘linadi.  Po‘latlar 
markasidagi  G  harfi  undagi  marganets  miqdori  ko‘p  (1%  gacha)  ekanligini 
bildiradi.
19
 
Uglerodli  asbobsozlik  po‘latlar  jumlasiga  tarkibida  0,65  dan    
1,s35%   gacha   uglerod   bo‘lgan   po‘latlar    kiradi.    Uglerodli asbobsozlik 
po‘latlar sifatli va yuqori sifatli bo‘lishi mumkin. 
Uglerodli  asbobsozlik  po‘latlar  U7,  U7A,  U8,  U8A,...,  U13,  U13A 
xarflar bilan markalanadi. 
U  -  Uglerodli  ekanligini,  keyingi  raqamni  o‘nga  bo‘lsak  S  ning  % 
miqdori  A-xarfi  sifatli  ekanligini  ko‘rsatadi.  Uglerodli  asbobsozlik  po‘latlar 
tarkibida 0,15-0,35% kremniy, 0,15-0,4% marganets va bundan tashqari sifatli 
asbobsozlik  po‘latlar  tarkibiga  0,2%  xrom,  0,25%  nikel,  0,25%  mis  kiradi. 
Uglerodli asbobsozlik po‘latlar. Uglerodli asbobsozlik po‘latlarda Mn 0,6% ga 
yetishi xam mumkin. Bunga G xarfi ko‘yiladi. U8I, U8GA