62
Solidus
– qattiq.
Evtektika
- suyuq qotishmadan bir vaqtda kristallanadigan ikki yoki undan ortiq kristall
turlari hosil qiladigan mexanik aralashma.
6- MAVZU TEMIR UGLERODLI VA PO‘LATLARNING TURLARI,
ISHLATILISHI. LIGERLANGAN PO‘LATLAR
Reja:
1.
Po‘lat to‘g‘risida umumiy ma’lumot.
2.
Konstruksion po‘latlar
3.
Uglerodli po‘latlar
Temir-uglerod qotishmalariga bo‘lgan ehtiyojning tobora ortishi ishlab
chiqarish usullarini takomillashtirish bilan birga
xossalarini yaxshilash
maqsadida olib borilayotgan izlanishlar qator muammolarni hal etdi va
etmoqda. XIX asrning 30-yillarida rus injeneri P. A. Anosov dunyoda birinchi
bo‘lib
po‘latlarning strukturasini o‘rganishda mikroskopdan foydalandi. 1868
yilda D. K. Chernov po‘latlarni kritik temneraturalar vaziyatini va tarkibidagi
uglerod miqdoriga bog‘liqligini va struktura o‘zgarishlar sabablarini aniqladi.
Shu bilan birga D. K. Chernov G‘ye-S qotishmasining holat diagrammasini
tuzish uchun dastlabki zarur muammolarni hal etdi. Shundan bir necha
yil keyin
fransuz
olimi
F.
Osmond
Le-Shatelye
pirometri
yordamida
G‘ye-S
qotishmalarining kritik nuqtalari vaziyatini aniqlab, strukturalarga nom berdi.
Qotishmalarni ma’lum temneraturagacha qizdirilganda qattiq eritmalar hosil
bo‘lishini ingliz olimi R. Austen, fransuz olimi Le-Shatelye, rus olimi A. A.
Baykov va N. T. Gudsovlar aniqladilar.
Golland olimi Rozebom va ingliz olimlari V. Yum-Rozeri, Austenlar D.
Gibbsning fazalar muvozanat
nazariyasidan foydalanib, G‘ye-S qotishmasining
dastlabki holat diagrammasining birinchi variantini tuzdilar.
63
G‘ye-S qotishmalarinint holat diagrammasi butun dunyo olimlarining uzoq yillar
davomida olib borgan ishlari natijasidir.
Konstruksion po`lat asos haqida 1,2 foiz uglerod bilan temir va uglerod
qotishmalari mavjud. Biroq, po`latlarning aksariyati kam 0,5 foiz uglerod o'z
ichiga oladi. Eng po'lat temir uglerod tarkibi talab darajasiga kamayadi qadar
qaragan temir bilan uglerod va boshqa begona moddalar oksidlovchi tomonidan
amalga oshiriladi.
po'lat ichiga qaragan temir aylantirish uchun eng tez-tez
ishlatiladigan jarayon
basic- kislorod jarayon. taxminan 30 foizi temir hurda uchun bu jarayon qaragan
temir va qadar kislorod nayza joylashtirilgan qaysi bir barrel shaklli chidamli-
astarli converter (Fig. 9,2) ichiga narxlanadi. lattani nayza Pure kislorod, temir
oksidi hosil qilish uchun suyuq hammomida bilan reaksiyaga. po'lat uglerod keyin
karbon monoksit tashkil qilish, temir oksidi bilan reaksiyaga:
FeO + S> Fe + CO
kislorod reaktsiya boshlanadi oldin darhol, shlaklar hosil upalari (ayniqsa ohak)
nazorat miqdorda qo'shiladi.
Bu jarayonda, po'lat uglerod tarkibi keskin bunday
oltingugurt va fosfor (Fig. 9,3) kabi aralashmalarning konsentratsiyasi kamayishi
bilan birga 22 daqiqa tushirib mumkin.
Konverter dan erigan po'lat statsionar plastinalarni quyma yoki contin¬uously
uzoq bo'limlar vaqti-vaqti bilan kesib qaysi uzoq plitkalar tashlanadigan bo'ladi.
po'lat Bugun taxminan 96 foizi taxminan 4000 külçeler hali alohida-alohida otilishi
bilan, doimiy tashlanadi. Shu bilan birga, xom po'latdan bir-yarim bunday arzimas
avtomobillar va eski texnika, eski po'lat qayta
ishlash tomonidan ishlab
chiqarilmoqda.
17
Plain-carbon steels are essentially alloys of iron and carbon with up to about 1.2
per¬cent carbon. However, the majority of steels contain less than 0.5 percent
17
William F.Smith Foundations of materials science and engineyering, 2013 p377
64
carbon. Most steel is made by oxidizing the carbon and other impurities in the pig
iron until the carbon content of the iron is reduced to the required level.
The most commonly used process for converting pig iron into steel is the basic-
oxygen process. In this process pig iron and up to about 30 percent steel scrap are
charged into a barrel-shaped refractory-lined converter into which an oxygen lance
is inserted (Fig. 9.2). Pure oxygen from the lance reacts with the liquid bath to
form iron oxide. Carbon in the steel then reacts with the iron oxide to form carbon
monoxide:
FeO + S > Fe + CO
Immediately before the oxygen reaction starts, slag-forming fluxes (chiefly
lime) are added in controlled amounts. In this process,
the carbon content of the
steel can be drastically lowered in about 22 min along with a reduction in the
concentration of impurities such as sulfur and phosphorus (Fig. 9.3).
The molten steel from the converter is either cast in stationary molds or
contin¬uously cast into long slabs from which long sections are periodically cut
off. Today approximately 96 percent of the steel is cast continuously, with about
4000 ingots still being cast individually. However, about one-half of the raw steel
is produced by recycling old steel, such as junk cars and old appliances.
Ma’lumki, temirning uglerodli qotishmalarida uglerod, temir karbidi (G‘ye
3
S)
yoki grafit tarzda bo‘lishi mumkin. Shunga ko‘ra, G‘ye-S
qotishmalari temir
karbit va temir-grafitli holat diagrammalariga ajratiladi.
Amalda ishlatiladigan G‘ye-S qotishmalarida uglerodning miqdori 4,5—5%
ortmagani uchun G‘ye-G‘ye
3
S qotishmalarining holat diagrammasini umumiy
holda o‘rganish bilan kifoyalanamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: 
