O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

 
Alyuminiy qotishmalari quyidagi gruppalarga bo‘linadi:
 
1.Alyuminiyning kremniyli qotishmalari.
Bu qotishmalar tarkibida kremniyning 
miqdori 4— 13% gacha bo‘lib, undan tashqari ma’lum miqdorda boshqa 
elementlar ham bo‘ladi. Bu gruppaga kiruvchi qotishmalar quyilish xossalarining 
yuqoriligi, oson kesib ishlanishi, payvandlanishi, qoniqarli mexanik xossalari 
bilan xarakterlidir. Masalan, dvigatel silindr bloklari, karterlari, kompressor 
korpuslari va boshqalar bu qotishmalardan tayyorlanadi. 

---

85 
2. Alyuminiyning misli qotishmalari
. Bu qotishmalar tarkibida misning 
miqdori 4—5% bo‘lib, qolgan qismi boshqa elementlardan iborat bo‘ladi. Bu 
qotishmalarni quyilish xossalari pastroq bo‘lib, darzlar hosil qilishga moyilroqdir. 
Shu sababli bu qotishmalardan (AL7 va AL19), unchalik katta bo‘lmagan oddiy 
shaklli quymalar (armaturalar, kronshteynlar) tayyorlashda foydalaniladi.
26
3. Alyuminiyning mis kremniyli qotishmalari
. (ALZ, AL5, 
AL6) bu qotishmalarning xossasi I va II gruppa qotishmalari- 
nikiga yakinroq bo‘ladi. 
4.Alyuminiyning magniyli qotishmalari
. Bu qotishmalarda magniyning 
miqdori 
12% 
gacha 
bo‘lib, 
qisman 
boshqa 
elementlar 
ham bo‘ladi. Bu qotishmalarning ham quyilish xossalari past - 
roq bo‘ladi. Lekin, korroziyabardoshligi, mexanik xossalari va 
kesib 
ishlanishi 
yaxshi 
bo‘lib, 
nam atmosfera sharoitida ishlay- 
digan quymalar olishda foydalaniladi. 
5. Alyuminiyning murakkab tartibli qotishmalari.
Bu qotishma- 
lar tarkibida Su, Ni, Sr, Zn, Mn, Ti va ma’lum miqdorda boshqa ele- 
mentlar bo‘lib, bu qotishmalar yuqoridagi qotishmalardan puxtaligi
, 
o‘tga chidamliligi va boshqa xossalari bilan farq kiladi. Masalan, bu 
gruppa 
qotishmalarning 
AL 
1 
markasidan 
porshenlar, 
silindr 
ustyopma 
lari kabi detallar quyish yo‘li bilan tayyorlanadi. Shuni ham qayd 
etish lozimki, ba’zan kukun metallurgiya yo‘li bilan olinadi- 
gan alyuminiy qotishmalaridan ham foydalaniladi. Bunday qotishma- 
larni olish uchun A1 — A1
2
O
3
asosida olingan kukunlarga zarur ele- 
mentlar qo‘shib, ulardan olingan yarim mahsulotlar yuqori temperatu- 
rada qizdiriladi. Masalan, A09-2, A020-1, AN-2,5 markalari nisba- 
tan 
yuqori 
temperaturagacha 
chidamliligi, 
antifriksionligi 
bilan 
bosh- 
qa 
qotishmalardan 
farq 
qiladi. 
55-rasmda 
alyuminiy 
qotishmalarining 
26
Foundations of materials science and engineyering,William F.Smith 2013. 435 betlar 

---

86 
mikrostrukturasi keltirilgan. Bunda reaktiv sifatida 10 g NaON 
ning 100 sm
3
suvdagi eritmasidan foydalanilgan.