O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Toblangan hatlam kalinligini aniqlash 
4-rasm. Po‘latlarni toblash 
uchun yuqori.
chastotali 
mashina 
sxemyasi: 
1
—generatoo: 
2—
dvigatel;
3
transformapr; 
4
— 
induktor; 5 — buyum; v — 
kondensator. 

---

135 
Ma’lumki, po‘latlarni toblashda ular ma’lum temperaturagacha qizdirilib, 
shu temperaturada ma’lum vaqt tutib turilgach , kritik yoki undan ham 
kattaroq tezlikda sovitiladi. Agar bund a buyumning ichki qatlamlari kritik 
tezlikdan pastroq tezlikda sovisa, bu qatlamlar toblanmay troostit yoki sorbit 
struktura hosil qiladi. Bu holda toblangan qatlam qalinligini aniqlash uchun 
uning sirtidan ichki qismiga qarab yarim martensitli strukturagacha bo‘lgan 
qatlam olinib, shu qatlam qalinligi toblangan qalinlik hisoblanadi. 
 Po‘latlarga termik ishlov berishda uchraydigan 
nuqsonlar
Po‘latlarga 
termik ishlov berishda uning markasiga, shakliga va
o‘lchamlariga qarab ishlov rejimi belgilanib, texnologik krita qayd etiladi. Bu 
rejimga qat’iy rioya etish lozim, aks holda sirt yuzalarining oksidlanishi,
uglerodsizlanishi, donlarining yiriklashishi, chala toblanishi, tob tashlashi, 
ba’zan darz ketish hollari yuz berishi mumkin. Masalan, alangali pechlarda
buyumlarga termik ishlov berishda pech bo‘shlig‘idagi havo kislorodi 
hisobiga sirt yuzasining oksidlanishi sodir bo‘ladi. Toblangan buyumlardagi 
ichki zo‘riqish kuchlanishining (termik va strukturali) katta bo‘lishi 
deformatsiyalanishga, ba’zan darz ketishga olib keladi. Shu boisdan ularni 
kamaytirish maqsadida termik ishlovlarda tehnologik kartada ko‘rsatilgan shart 
va rejimlarga alohida e’tibor berilmog‘i lozim.
 Po‘latlarga termomexanik ishlov berish 
Po‘lat buyumlarning mexanik xossalarini oshirish maqsadida 
ularga termomexanik ishlov beriladi. Buning uchun buyum toblash 
tepeturasigacha yoki
As
1

kritik nuqtadagi temperaturada pastroq
teperaturagacha qizdirilib shu temperaturada tutib turish davrida plastik 

---

136 
deformatsiyalash yo‘li bilan toblab bo‘shatiladi. Ishlov berish temperaturasiga 
qarab yuqori va quyi temperaturali ishlovlarga ajratiladi. 
5- rasm. Po‘latga termomexanik ishlov berish rejimi: 
a
—yuq ori temperaturala termomexanik ishlov berish; 
b
—past temperaturada termomexanik ishlov berish. 
Yuqori temperaturali ishlovlarda buyum 
As
3
kritik nuqtadagi temperaturadan bir 
oz yuqoriroq temperaturada, quyi temperaturali ishlovda esa 
As
1
 
kritik nuqtadaga 
temperaturadan bir oz pastrok temperaturada ishlov beriladi. Masalan, uglerodli 
po‘latlarga yuqori temperaturada ishlov berilgandan keyin ularning zarbga 
qovushoqligi 2—3 marta, cho‘zilishga mustahkamligi va okuvchanlik chegarasi 
taxminan 40% ortadi. Bunda nisbiy uzayish va torayish o‘zgarmaydi. 5-rasmda 
po‘latlarning termomexanik ishlov rejimi sxemasi keltirilgan. Albatta, bu usulda 
ishlov berish rejimlari konkret markali po‘lat buyumlar uchun alohida belgilanadi.