O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “Biologiya” kafedrasi

2. Viruslarning ahamiyati
3. Viruslami kelib chiqishi haqidagi muammoli fikrlar.
4. Viruslarni kashf qilinishi viruslami tadqiq qilish metodlarini ishlab chiqilishiga bog'liqligi.
Viruslar tabiati haqidagi konsepsiyaning rivojlanish muammolari haqidagi fikrlar. Viruslar kashf qilingandan buyon viruslar nima va ularning tabiati qanday degan savollar bir qancha yillardan buyon bahslashishlarga sabab bo'lib kelgan. 1920-1930-yillarda viruslami tirik materiya ekanligi to'g'risida hechkim shubhalanmagan. 1930 - 40-yillarga kelib viruslar bu mikroorganizmlar, chunki ular ko'payish xususiyatiga ega, irsiyatga ega o‘zgaruvchanlikga ega, yashash muhit o‘zgarishiga moslasha oladigan tabiiy va suniy tanlanadigan biologik evolyutsiya bilan ta’minlangan, degan fikrlar hukm surgan bo‘lsa, 60-yillarga kelib molekulyar biolo- giyaning rivoji viruslami organizm deb hisoblagan bu konsepsiyani noto‘g‘ri ekanligini ko'rsata boshladi. Viruslami ontogenetik siklida - hujayradan tashqari va hujayraviy ikki formasini ajratildi. Hujayradan tashqari formasini virion deb nomlaridi. Virionning tuzilishi hujayra tuzilishidan farqliligi ko‘rsatildi. Viruslami ko‘payishi hujayranikidan tubdan farqlanishi va ulami ko‘payishini dis’yunktiv reproduksiyalanish deyildi. Dis’yunktiv ko‘payish deganda viruslami tashkil qiluvchi qismlarni, ya’ni genetik materiali va oqsillarini vaqt va hududiy ayrimayrim sintezlanishi va keyingi qurilishi va virionning shakllanishini tushuniladi. Viruslami genetik materiali yoki DNKdan yoki RNKdan iboratligi ko‘rsatildi. Viruslami boshqa hayot formalaridan farqlashning asosiy va absolyut mezoni bu ulardagi o‘z oqsil sintezlovchi sistemasini yo‘qligidir. To‘plangan materiallar viruslami o‘ta kichik organizmlardan ham kichikligini, ya'ni ular minimal organizmlar bo‘lgan mikoplazmalar, rikketsiylar va xlamidiylardan ham kichik va o‘z oqsil sintezlovchi sis- temalariga ega boimagan agent ekanligini ko‘rsatdi. V.M. Jdanovning vimslarni tabiati haqidagi fikri bo‘yicha: «viruslar faqat tirik hujayralardagina hayot faoliyati kechadigan, ularning nuklein kislotasining sintezlanishi hujayraga qisman (har xil darajada) bog‘liq boMgan, hujayraning oqsil sintezi va energetik sistemalariga esa to‘la bog'liq boMgan va mustaqil evolyutsiyaga uchraydigan avtonom genetik strukturalardir», - deydi. Parazitologiya nuqtayi nazaridan viruslar obligat hujayraaro para - zitlardir. Parazitizm (parazit grekcha tekinxo‘r (naxlebnik - parasitos)) degan ma’noni bildirib, ikki organizmni biri ikkinchisiga zarar keltirib yashashidir. Bunda parazit xo‘jayin organizmga ham fizik, ham fiziologik jihatlardan bog‘liq bo‘ladi. Viruslar genetik parazitlardir. Bu parazitizm viruslami genomi hujayraning genomi bilan bilan integratsiyalanishida yaqqol namoyon bo'ladi. Bu nuqtayi nazardan viruslar molekulyar va molekulyar genetik darajada parazitlik qiladigan hayotning hujayrasiz formasidir.
Shunday qilib, viruslar xilma-xil ko‘p sonli guruhga ega, mik- roorganizm bo‘lmagan va Vira saltanatiga birlashgan hayotning hujayrasiz formasidir. To‘plangan ma’lumotlarni umumlashtirib viruslarga quyidagicha ta’rif bersa bo'ladi deb o'ylaymiz:.