O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti filologiya fakulteti

Xulosa va takliflar
Til rivojlanib turadigan, o‘zgarishda bo‘lgan ochiq sistemadir. Vaqt o‘tishi munosabati bilan til tizimidagi ayrim birliklar eskirib iste’moldan chiqishi yangi birliklarning kirib kelishi yoki mavjud birlilarning yangicha mazmun va ma’no kasb etishi, ayrimlarida ma’ni kengayishi hollari aksincha torayishi mumkin. Mana shu dinamika qachonlardir bir umumiy manbadan tarqalgan qarindosh tillar o‘rtasidagi birliklarning farqli va o‘xshash tomonlarini o‘rganishga yordam beradi. Lekin qarindosh tillar o‘rtasidagi tafovutlar qanchalik ko‘paymasin, baribir, ular qarindosh tillar bo‘lib qolaveradi. Ular o‘rtasidagi qarindoshlikni saqlab turuvchi asosiy omillardan biri umumiylikdir.
Turkiy tillar qiyosiy-tarixiy grammatikasiga, kompleks morfologik birliklarga oid tahlillar asosida quyidagi takliflarni bayon qilish mumkin:
1.Filologiya yoʻnalishlarida “Turkiy tillar qiyosiy-tarixiy grammatikasi”sining fan sifatida keng miqyosda oʻqitilishini yoʻlga qoʻyish lozim.
2.Turkiy tillar qiyosiy-tarixiy grammatikasiga doir darslik, oʻquv qoʻllanmalarini yangilash, takomillashtirish va yangidan yaratish masallariga alohida e’tibor qaratmoq lozim.
3.Turkiy tilli xalqlar oʻqitish tizimida ta’lim tiliga ham grammatik, ham hududiy jihatdan yaqin boʻlgan ikkita turkiy tilni oʻqitishni yoʻlga qoʻyish kerak. Shundagina turkiy tilli davlatlar oʻz ildizidan boxabar holda taraqqiyot sari olgʻa boradi.
4. Turkiy tillar lug‘atini ishlab chiqish.
Oʻzbek va turk tillarida -cha affiksining chegaralash manosi yuzaga chiqishidagi farq ham shu oʻrinda kuzatiladi. Oʻzbek tilida -cha ning boshqa soʻz oʻzgartiruvchi va shakl yasovchi qoʻshimchalarisiz qoʻllanishi odat boʻlmagan holda, turk tilida bu hodisa bevosita – cha qoʻshimchasi orqali yuzaga chiqishi mumkin: bepse –menimcha, insansa –insonlarcha. Ushbu holatdan kelib chiqib, oʻzbek tilida -cha shakli orqali chegaralash ma'nosi yuzaga chiqishi uchun u joʻnalish kelishigi shakliga qoʻshilib, -gacha koʻrinishini olgan, deyish mumkin. Biroq bu oʻrinda -ga qoʻshimchasida kelishik ma'nosi yoʻqolgan, deb hisoblanmogʻi kerak. Ana oʻshanda -gacha < -ga va -cha dan iboratligi faqat etimologik xarakterda boʻlib, hozirgi holati faqat - gacha dir. Garchi prof. H.Ne'matov bu fikridan qaytgan boʻlsa ham, biz turkiy tillarda -gacha ning alohida kelishik shakli deyilishini qoʻllab-quvvatlaymiz. Zero, -gacha qoʻshimchasining deyarli barcha ot turkumiga oid soʻzlarga qoʻshilib, chegara grammatik ma’nosini ifoda eta olish imkoniyati ham buni isbotlaydi.