50
2.2. O`zbekistonda pul-kredit siyosatining asosiy yo`nalishlari
O`zbekistonda monetar siyosat makroiqtisodiy va moliyaviy barqarorlikni
ta’manlash, iqtisodiy o`sishga erishish, inflyatsiya darajasini yanada pasaytirish va
to`lov intizomini kuchaytirishga qaratiladi. Markaziy bank o`zining pul-kredit
sohasidagi faoliyatini ―O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki tog`risida‖gi
Qonunga muvofiq amalga oshiradi. Ushbu Qonunning 1-moddasiga muvofiq
Markaziy bankning huquqiy maqomi, vazifalari, vakolatlari, tashkil etilishi va
faoliyati printsiplari O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, ushbu qonun
hamda boshqa qonunlar bilan belgilanadi. Markaziy bank yuridik shaxs
hisoblanadi va u davlatning mutlaq mulkidir. Markaziy bank - o'z sarf-xarajatlarini
o'zining daromadlari hisobidan amalga oshiruvchi, iqtisodiy jihatdan mustaqil
muassasadir. Markaziy bankning bosh maqsadi sifatida milliy valyutaning
barqarorligini ta'minlash qayd etilgan. Uning asosiy vazifalaridan biri sifatida
monetar siyosatni hamda valyutani tartibga solish sohasidagi siyosatni akllantirish,
qabul qilish va amalga oshirish belgilangan.
Mazkur qonunning 23-moddasida monetar siyosatning asosiy yo`nalishlari
sifatida quyidagilarni o`z ichiga olgan bo`lishi lozimligi ajratib ko`rsatilgan:
- iqtisodiy konyukturani tahlil qilish va istiqbolli ko`rsatkichlarini
belgilash;
- muomaladagi pul massasining iqtisodiy jihatdan asoslangan chegaralarni
belgilash;
- pul massasi yillik o'sish sur'atining aniq maqsadli ko'rsatkichlarini, shu
jumladan Markaziy bank ichki aktivlarining o'zgarishini;
- valyuta va foiz siyosatining asosiy yo`nalishlari;
- pul-kredit sohasini tartibga solishga doir harakatlarning aniq maqsadli
asosiy ko'rsatkichlarini.
Markaziy bank O'zbekiston Respublikasidagi pul-kredit, moliya, valyuta va
narx munosabatlari holatidan kelib chiqib, bitta yoki bir qancha monetar
ko'rsatkichlar o'zgarishlarining aniq maqsadli mo'ljallarini belgilashi mumkin.
51
Markaziy bank o'zi chiqargan davlatning qimmatli qog'ozlarini, shuningdek
qarz majburiyatlarini ochiq bozorda xarid qilishi va sotishi mumkin.
Markaziy bank har qanday darajadagi byudjetlarni moliyaviy ta'minlash
uchun ochiq bozordagi operatsiyalardan foydalanishi, shuningdek davlat qimmatli
qog'ozlari birlamchi joylashtirilganda ularni sotib olishi mumkin emas. Markaziy
bank qiymati to'lanishini banklar kafolatlagan qisqa muddatli xazina veksellari,
shuningdek tijorat veksellari hisobini yuritishi mumkin.
Hisob operatsiyalarini o'tkazish shartlarini, shu jumladan hisob stavkasi
miqdorlarini Markaziy bank belgilaydi.
Markaziy bank o'zi belgilagan eng kam miqdorda rezervlar saqlash
to'g'risida banklarga ko'rsatma beradi. Markaziy bankda depozitga o'tkaziladigan
majburiy rezervlarning eng kam miqdori Markaziy bankning normativ hujjatlari
bilan belgilanib, u omonatlarning hajmi, turi, muddatiga, banklarning boshqa
majburiyatlariga bog'liq bo'ladi. Majburiy rezervlarning miqdorlari jalb etilgan
mablag'lar va omonatlarning har bir toifasi bo'yicha barcha banklar uchun bir
xildir. Majburiy rezervlar Markaziy bankda naqd pul yoki omonatlar ko'rinishida,
Markaziy bank belgilaydigan tartibda depozitga o'tkaziladi. Majburiy rezerv
talablarining normativlari yoki tarkibi belgilangani yoki o'zgartirilgani to'g'risidagi
ko'rsatmalarda kamida bir oylik muddat ko'rsatiladi, rezervlarning tarkibi yoki
miqdoriga doir yangi normativlarni banklar ana shu muddatgacha bajarishlari
shart. Markaziy bank majburiy rezervlar bo'yicha foizlarni to'lash to'g'risida qaror
qabul qiladi.
O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki, Respublikamiz Prezidenti
tomonidan e’lon qilingan va ijtimoiy sohaga yo`naltirilgan bozor iqtisodiyotini
barpo etish tamoyillariga muvofiq avvalboshdanoq qat’iy pul-kredit siyosatini
yuritdi.
1994-yilning 1-iyulidan milliy valyuta – so`mning muomalaga kiritilishi
bilan pul-kredit siyosati, birinchi navbatta, inflyatsiya darajasini pasaytirishga,
makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga, iqtisodiyotning tayanch tarmoqlarini
qo`llab-quvvatlashga va shu orqali iqtisodiy o`sishni ta’minlashga yo`naltirildi.
52
Inflyatsiya darajasini pasaytirish maqsadida Markaziy bank, Hukumat bilan
birgalikda, markazlashtirilgan kredit mablag`lari va pul massasining ko`payishi
sur’atlarini cheklash yuzasidan izchil chora-tadbirlar ko`rdi.
Markaziy bank pul taklifini boshqarishda pul bazasini o`sish sar’atlarini,
bank tizimi likvidligini, sof ichki aktivlar va xalqaro rezervlar dinamikasini
tartibga solish orqali amalga oshirdi.
Amalga oshirilgan chora-tadbirlar natijasida inflyatsiyaning o`rtacha oylik
darajasi 1994 yildagi 30 foizdan 2010 yilda 0,6 foizgacha qisqardi
15
. Natijada bank
foiz stavkalarining pasayishi uchun shart-sharoit yaratildi, bu esa o`z navbatida
jamg`arma va qisqa muddatli kreditlash jarayonini rag`batlantirdi. Masalan,
Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi 1994-yildagi yillik 150 foizdan
hozirgi vaqtdagi yillik 12 foizga pasaytirildi
16
:
(7-diagramma)
Do'stlaringiz bilan baham: 
