O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent to’qimachilik va yengil sanoat instituti «Sanoat muhandisligi»

Nazorat savollari:

1. 
   Kolosnikning sovutgich qismi deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Linter va jin kolosniklarining ishchi oraliq masofalari nechaga teng?
   

9- Amaliy ish
TIKUV MASHINASINING DETALINI EKSPLUATASION XUSUSIYATLARINI O’LCHASH VA NAZORAT QILISH YO’LLARI
Ishdan maqsad: Tikuv mashinasining detalini ekspluatasion xususiyatlarni o’lchash va nazorat qilish yo’llari bilan tanishish, tadqiq etish.
Tashqi ko’rinishi, konstruksiyasi va kinematikasi jixatidan tikuv mashinalari juda xilma-xildir. Ipning baxyaqatorda chalishish xarakteriga qarab moki baxyali mashinalar va zanjirsimon baxyali mashinalar buladi.
Mashinalar vazifasiga ko’ra quyidagi gruppalarga bo’linadi: moki baxyali to’g’ri baxyaqator mashinalar; bir ipli zanjirsimon baxyali to’g’ri baxyaqator mashinalar; ko’p ipli zanjirsimon baxyali tugri baxyaqator mashinalar; moki baxyali sinik baxyaqator mashinalar; tugma va boshqa furnituralarni qadaydigan, operasiyalar talonini chatadigan va kalta choklarni tikadigan yarim avtomat mashinalar; petlya yurmaydigan yarim avtomat mashinalar; buyumning ayrim detallarga ishlov beradigan yarim avtomat mashinalar; yo’rmash mashinalari; yashirin baxyali mashinalar.
Tikuv mashinalari zavod klassifikasiyasiga binoan klass va gruppalarga (variantlarga) bo’linadi. Masalan 26, 26-A, 51, 51-A, 97-A, 397, 697 klasslar va x.k. Chet el firmalari mashinalar klassini belgilashda ko’proq raqamlardan va yoniga ishlab chiqaradigan firma nomini qo’shib yoziladi (masalan, Yaponiya “Juki” firmasining MO-816 kl. mashinasi).


Tikuv mashinasining assosiy ish organlari.
Tikuv mashinalarida mashina tanasi (1 rasm), mashina tanasining tayanchi 4 va platforma 5 buladi. Shu uchala qism birgalikda mashinaning bosh qismi deb ataladi.
Mashina tanasi 2ning chap tomonida old qismi 1 bor. Elektrodvigateldan aylanma xarakat maxovik g’ildirak 3ga uzatiladi. Tana tayanchi 4 bilan ignaning xarakat chizingigacha bo’lgan oraliqqa mashinaning qulochi deyiladi. Bu oraliq ignadan o’ng tomonda mashina platformasining ustiga joylanishi mumkin bo’lgan buyum gabaritiga qarab aniqlanadi.
Moki baxya xosil qilish uchun xar bir tikuv mashinasida quyidagi assosiy ish organlari bo’ladi:
igna - gazlamani teshib undan ustki ipni o’tkazadi va xalqa (salqi) hosil qiladi;
moki - ignadagi halqani ilib, uni kengaytiradida, naycha atrofidan aylantirib, yuqori va ostki iplarni chalishtiradi;
ip tortgich - ignaga, mokiga ip uzatib beradi, baxyani tortadi, bobinadan ipni tortib tushiradi;
gazlama surish mexanizmni (reyka) - gazlamani baxya yirikligicha surishga xizmat kiladi;
tepki - gazlamani igna plastinkasiga va reykaga bosib, gazlamani surishga yordamlashadi.
Mashina ignalarining GOST 2249-82ga binoan klassifikasiyasi
Hamma mashina ignalari (1-rasm) materialni teshib, ustki ipni igna plastinasi tagiga olib o’tishga va ustki ipdan halqa hosil qilishga xizmat qiladi (1-rasm).



1-rasm Ignani kalta ariqchasi tarafda salqi xosil bo’lish sxemasi.
Mashina ignalarida ignani igna tutgichga yoki igna yuritkichga maxkamlaydigan kolba, sterjen va materialni teshib o’tadigan uchi bo’ladi. Halqa hosil qilish uchun ignaning sterjeni va uchi bo’ylab qisqa ariqcha, qarama-qarshi tomonda esa ustki ipni ishqalanishdan saqlaydigan uzun ariqcha o’tgan. Ignani ko’zi unga mo’ljallangan GOST 2249-82da sterjen kesimining shakliga, uchining charxlanish shakliga va kolbasining tuzilishiga qarab ignalar maxsus raqamlar bilan belgilangan.
Mashina ignalarining maxsus raqamli belgilaridan tashqari, nomeri ham bo’lib, u son jixatidan sterjenning silindrik qismi diametrini 100ga ko’paytirilganiga teng bo’ladi. Tikuvchilik sanoatida 60dan 210gacha nomerli ignalar ishlatiladi. Masalan, 1022 kl. tikuv mashinasining ignalari 0277 bo’lgan nomeri bilan belgilanadi. Sterjenning diametri 0,75 mm bo’lgan ignalar 0277 №75 tarzda belgilanadi.
Igna mexanizmi.
Kupincha krivoship-shatunli igna mexanizmi ishlatiladi (1022 kl., 97, 397 va x.x. 2-rasm, a), undan tashqari (1-rasm): olti zvenoli krivoship, tekis va fazoga oid mexanizm (2-b, v) va krivoship-koromislolik tekis va fazoga oid mexanizmlar.
Ignaga qo’shimcha harakat berish uchun xil-xil konstruksiyalardan ham foydalanadilar: (2-rasm): zigzag tebranishda (ko’ndalang tebranish mexanizm); uzunasiga bo’lsa (qo’shimcha ignani uzunasiga terbanish mexanizmdan).
Igna mexanizmi. Inersiya kuchini kamaytirish uchun mumkin qadar r-o’lchovini kamaytirish kerak va l ni ko’paytirish kerak, yani : ; 0,230,53
97 kl. - =0,23 yaxshi
22 kl. - =0,42
Burchak uzatmasi 60
Ignani yurishi: 97 kl. =30 mm
22 kl = 31,4 mm
Yullanmada bo’ladigan bosim: [PV]=25-30

- kuchlarni tenglashtiradi

- massani qadam bosish inersiya kuchini kamaytiradi
- gorizontal tekislikda stanina tebranishi tayanchga ta’sir etadigan kuch va

2-rasm. Igna mexanizmini xisoblash sxemasi

Inersiya kuchi , n=5000-6000 min^-1.
Inersiya yuklamasi 85-95 %
foyda yuklama 5-15 %
Tangensial inersiya kuchini topish mumkin:
(8.1)
bu yerda: Ye- kinematik energiyasi
Kinematika juftlarida yeyilish prosessi ko’proq yuklamaga (V²) va tezlikka boylik (k=PV). Yani yeyilish V³. S nuqtani yo’li:



Ignani koeffisiyent ish yo’li , t_p -ignani materialda bo’lgan vaqti.


Igna mexanizmni, ayrim nuqtalarni tezligi

Mashina	R	L	r/l	VB	O’rta tezlik Vc	Vp-materialda/Vx materaildan tashqarida
97	14,5	66	0,22	7,6	5,3	5,0/4,1=1,22

taraf teskari 
Issiqlik koeffisiyent bo’yicha detallarni yeyilishini aniqlash:
k=pV (8.2)
bu yerda: r-detalni yuza ishqalanish o’rta solishtirilgan bosimi kg/sm²
V- detalni o’rta sirpanish tezligi, m\sek.
Solishtirma bosim: =R/F
bu yerda: R - kinematika juftdagi yuklama
F - sharnirni maydoni
Silindrli sharnirlar uchun - F=dl
Sharli sharnirlar uchun aylanma maydoni
Konussimon sharnirlar uchun - F=d_urta l, k=15-20 kg/sm²
Sharnir V uchun maksimal yuklamasi:

Sharnir S uchun

Ko’rsatkichlar	97 sinf mashinasi
	Sharnir V	Sharnir S
R- kuch, kg p - bosim kg/sm^2 k - issiqlik koeffisiyenti	17,6 11,8 37,8	7,8 7,2 5,3

Igna bilan materialni kesish kuchi - eksperimental yo’li bilan (yani tenzometriya orqali) aniqlanadi.
Eyler qonuni bo’yicha ignani mustaxkamligini aniqlash (l25d)
(8.3)
bu yerda: Ye=2,210⁶ kg/sm²
J=0,0000035 sm⁴; l=27