O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent to’qimachilik va yengil sanoat instituti «Sanoat muhandisligi»

Dinamik muvozanatlash. Dinamik muvozanatlashning mohiyati quyidagilardan iborat. Agar muvozanatlanmagan massa t bo’lgan uzun detalni Q yuk bilan statik muvozanatlansa, unda u aylanganda uning o’qi atrofida ikkita markazdan qochma kuch R hosil bo’ladi. Kattaligi jihatidan teng va bir-biridan ma’lum masofada (yelkada) qarama-qarshi tomonga ta’sir etuvchi bu kuchlar detal-valni burashga intiluvchi juft kuch R1 momentini vujudga keltiradi. Natijada val tayanchlariga qo’shimcha yuklanish tushib, bu uzel va butun mashinani titratadi. Tayanchlarga tushadigan yuklanish va titrash detalning aylanish chastotasi ortishi bilan kattalashadi. Hosil bo’ladigan juft kuch R1 momentini muvozanatlash uchun detalga unga teng bo’lgan, lekin juft kuch R1 momentiga qarama-qarshi yo’nalgan kuchni berish lozim (3-rasm).
Shunday qilib, dinamik muvozanatlash paydo bo’ladigan juft kuch momentini muvozanatlash yuklari yordamida yoki shu momentni hosil qiluvchi massalarni yo’qotib muvozanatlashdan iborat. Dinamik muvozanatlash maxsus muvozanatlash mashinalarida bajariladi. Detal mashinaning maxsus tayanchlariga o’rnatilib, bu tayanchlar aylanganda detallar muvozanatlanmagan kuchlar ta’sirida tebranadi. Tayanchlarning tebranish amplitudasi vujudga keladigan inersiya markazdan qochma kuchlar qiymati va ularning momentlarini ko’rsatadi. Agar detal dinamik muvozanatlangan bo’lsa, tayanchlarning tebranishi to’xtaydi.



3-rasm. Detalni dinamik muvozanatlash.
Detal statik muvozanatlashdagi kabi metallning bir qismini olib tashlab, parmalab yoki plastina, shaybalar qo’yib, payvandlash va hokazolar bilan muvozanatlanadi. Odatda diametri uzunligidan katta bo’lgan katta detallar (maxoviklar, shkivlar, disklar, parraklar va hokazolar) statik muvozanatlanadi (4-rasm), uzunligi diametridan ancha katta bo’lgan uzun detallar (tirsakli hamda kardanli vallar va hokazo) esa dinamik muvozanatlanadi.

4-rasm. Statik muvozanatlash moslamalari. a- qirrali prizma yordamida; b- aylanuvchi roliklar yordamida; v-muvozanatlash tarozisi.