O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent Moliya instituti

 
Nazorat savollari: 
1. Ijtimoiy himoyaning asosiy yo‗nalishlari nimalardan iborat? 
2. Ijtimoiy sug‗urtaning muhim xususiyatlari nimalardan iborat? 

---

335 
3. Ijtimoiy sug‗urtaning eng muhim iqtisodiy funktsiyalarini ayting? 
4. Ijtimoiy sug‗urta fondlari qanday manbalar hisobidan yuzaga keladi? 
5. Kasb kasalliklari bo‗yicha vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasini 
kimlar, qaysi holatlarda oladi? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

336 
19-BOB. NAFAQA SUG„URASI 
 
19.1. Nafaqa sug„urtasining mohiyati va ijtimoiy ahamiyati
Sug‗urtaning 2 ta turini ya‘ni davlat pensiya sug‗urtasi va qo‗shimcha 
pensiya sug‗urtasini o‗zida birlashtiruvchi pensiya sug‗urtasi ijtimoiy 
funktsiyalarni bajaradi hamda fuqarolarning mehnatga qobilyatsiz davrida hayotiy 
ehtiyojlarini qondirishga yordam beradi.
 
Bu sug‗urta turlari shaxsiy sug‗urtaning boshqa turlaridan boshqacha 
maqsadli xarakterga ega ekanligi bilan farqlanadi. Uzoq muddatli hayot 
sug‗urtasining asosiy maqsadi foyda oluvchi ya‘ni sug‗urtalovchi vorisning mulkiy 
manfaatlarini 
ta‘minlash 
hisoblanadi. 
Pensiya 
sug‗urtasi 
ham 
sug‗urtalanuvchilarning pensiyaga chiqqunga qadar daromadlarini ushlab turishni 
va pensiya davrida uning manfaatlarini himoya qilishni kafolatlaydi. 
Qo‗shimcha 
pensiya 
sug‗urtasi 
bo‗yicha 
shartnoma 
imzolagan 
sug‗urtalovchilar o‗zining faol mehnat davrida daromadlarning bir qismini 
(sug‗urta badali shaklida) sug‗urta kompaniyasi ixtiyoriga o‗tkazadi. 
Sug‗urtalovchi esa sug‗urtalovchiga qo‗shimcha pensiyani vaqti-vaqti bilan berib 
borish majburiyatini oladi. Sug‗urtalovchi bo‗lib quyidagi hisoblandi: 
- korxona tashkilot muassasa ishchilarining shartnoma imzolagan yuridik 
shaxslar. 
- o‗z foydasiga shartnoma imzolagan jimsmoniy shaxslar. 
Sug‗urtalanuvchining yoshi amaldagi qonunchilikda belgilangan pensiyaga 
chiqish yoshidan oshmasligi lozim: ayollar uchun 55 yosh erkaklar uchun 60 yosh. 
Nafaqa – mehant faoliyati tugaganidan so‗ng daromad kafolatini 
ta‘minlovchi omildir. Nafaqa shartnomasini imzolash uchun nafaqa jadvallari yoki 
rejalari ishlatiladi.
Nafaqa rejasi o‗z ichiga quyidagilarni oladi:
-
nafaqa rejasiga muvofiq, sug‗urta mablag‗larini muddatli to‗lovlar asosida 
mehnat faoliyati davomida yig‗ib borish yoki hayotni qo‗shma sug‗urtalash 
asosida; 

---

337 
-
sug‗urta qildiruvchi shaxs nafaqa sug‗urtasida bo‗lgan mablag‗ evaziga 
annuitetlarni xarid qilishi mumkin; 
-
nafaqaga chiqishda qayd etilgan mablag‗dan sug‗urtachi tomonidan 
(yig‗ilgan sug‗urta mablag‗idan 25%) bir martalik yordam berish; 
-
nafaqa to‗lovlarini har oylik renta ko‗rinishidagi to‗lov shaklida amalga 
oshirish. 
Sug‗urta hodisasi deb, sug‗urtalovchining nafaqa yoshiga yetishi, 
shartnomada qayd qilingan yosh yoki nogironlik holatiga aytiladi.
Nafaqa sug‗urtasining maqsadi – shaxsning mehnatga layoqatsizligi yoki 
nogironlik holatidagi pul mablag‗lari bilan ta‘minlashni kafalatlashdan iborat. 
Nafaqa sug‗urtasi – sug‗urtalanuvchi shaxs tomonidan sotib olingishi 
mumkin emas. 
Sug‗urtalangan shaxsning mehnat jarayonida vafot etish holatida, 
jamg‗arilgan nafaqa mabalg‗larining ma‘lum bir qismi merosxo‗rlarga to‗lanishi 
mumkin. Nafaqa annuiteti odatda, umrbod renta to‗lovini nazarda tutadi. Agarda 
shaxsiy nafaqa sug‗urtasi bo‗lsa, u holda annuitetlarning boshqa shakllari 
ko‗rsatilishi mumkin. 
Nafaqa sug‗urtasi ish beruvchi yoki jamoaviy sug‗urta shartnomasi asosida 
amalga oshirilishi mumkin. Bu holat ba‘zi bir mamlakatlarda (Shveytsariya, 
Yaponiya) qonun tarkibiga kiritilgan. RFda ham nafaqa reformasida qo‗shimcha 
nafaqa sug‗urtasini kiritish rejalashtirilgan. 
Qo‗shimcha nafaqa sug‗urtasi ma‘lum tarmoq ish beruvchilarining mablag‗i 
hisobidan yuqori darajali nafaqani ta‘minlashni ko‗zda tutadi. Chunki bu tarmoqda 
mehnat qiluvchilar yuqori havf ostida yoki noqulay sharoitlarda mehnat qilishi 
inobatga olingan. 
Jamoa nafaqa rejasida fuqaroning davlat tomonidan belgilangan nafaqani 
olish haq-huquqiga ega bo‗lgan holatiga – sug‗urta hodisasi deyiladi.
Nafaqa o‗lchovlari quyidagi holatlar bilan aniqlanadi: 
-
shaxsiy kirimlar dinamikasi bilan 
-
ushlab turuvchi kirimlar hisobi bilan 

---

338 
-
kirimlarning to‗lanishi davomiyligi bilan
-
o‗rtacha hayot davomiyligi bilan
-
nafaqaga chiqish yoshi bilan 
-
hisob quyilmalari orqali investitsion daromadlarni aniqlash (bankdagi foiz 
miqdori, davlatdan qarzdorlik hisobi va boshqalar)