O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent Moliya instituti

18.5. Tadbirkorlarning davlat ijtimoiy sug„urtasiga badallar
ajratish tartibi
Yuridik shaxs bo‗lmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‗ullanuvchi shaxs, 
dehqon xo‗jaligi a‘zosiga, shuningdek ayrim fuqarolarnikida shartnoma asosida 
ishlayotganlar nafaqa olish uchun vaqtincha mehnatga layoqatsizlik varaqalarini, 
bola tug‗ilganlik haqida ma‘lumotnomani va vafot etganlik to‗g‗risidagi 
ma‘lumotnomani ijtimoiy ta‘minot bo‗limiga topshiradilar. Topshirilgan hujjatlar 
asosida byudjetdan tashqari Pensiya jamg‗armasi daromadlari va xarajatlari 
shu‘balari tomonidan nafaqa tayinlash (tayinlanmaslik) va uning miqdorlari 
masalasi ko‗rib chiqilib, ijtimoiy ta‘minot bo‗limi boshlig‗ining qarori chiqariladi 
va belgilangan tartibda rasmiylashtiriladi. Nafaqalar, fuqarolarning foizsiz shaxsiy 
hisobraqamiga nafaqa summasini o‗tkazish yo‗li bilan bank orqali to‗lanadi. 
Nafaqa tayinlashda mazkur Nizomning 98-106 bandlarida belgilangan 
qoidalar qo‗llaniladi. 
Ortiqcha to‗lab yuborilgan nafaqa summasi, agar ortiqcha to‗lash sanashda 
(arifmetik) adashish yoki nafaqa oluvchining qalbaki ma‘lumotnoma taqdim qilishi 

---

330 
(hujjatlarga o‗zgartirish kiritish va hokazolar) tufayli sodir bo‗lgan bo‗lsa, nafaqa 
oluvchidan undirib olinadi. 
Chegirish keyingi safar to‗lanadigan nafaqa yoki ish haqidan amalga 
oshiriladi. Har safar xodim olishi kerak bo‗lgan summadan 20 foizdan ortiq 
bo‗lmagan summa chegirib qolinadi. Chegirib qolish korxonaning hisob-kitob 
bo‗limi orqali komissiyaning qarori asosida amalga oshiriladi. 
Bu qaror sanash jarayonida yo‗l qo‗yilgan xato tufayli ortiqcha to‗lash sodir 
bo‗lganda nafaqa tayinlangan kundan 3 oydan kechiktirmay, o‗z huquqini 
suiste‘mollikka yo‗l qo‗yilsa (qalbaki hujjat taqdim etish, firibgarlik va hokazolar), 
hujjatlar qonunda belgilangan choralarni qo‗llash uchun huquqni muhofaza qilish 
organlariga yuboriladi. 
Sudlarning qaroriga asosan vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik, homiladorlik 
va tug‗ish nafaqalaridan aliment, mayib bo‗lganlik va salomatlikka etkazilgan va 
boshqa zararlarni qoplash bo‗yicha xarajatlar chegirilishi mumkin. Nafaqalarda 
boshqa hech qanday chegirma amalga oshirilmaydi. 
Xodimning vafoti kunigacha olinmay qolgan vaqtincha mehnatga 
qobliyatsizlik hamda homiladorlik va tug‗ish nafaqasi u bilan birga yashagan oila 
a‘zolariga, shuningdek, uning qaramog‗ida bo‗lganlarga beriladi. 
Xodimning vafot etgan kuniga qadar olinmagan nafaqa vafot etgan xodim 
bilan qarindosh va birga istiqomat qilganlik yoki vafot etganning qaramog‗ida 
bo‗lganlikni tasdiqlovchi dalil bo‗lgan hujjat topshirilganidagina berilishi mumkin. 
Bola tug‗ilganda bir yo‗la to‗lanadigan nafaqani olish huquqiga ega bo‗lgan 
ona vafot etganda mazkur nafaqa otaga yoki bolani o‗z tarbiyasiga olgan boshqa 
shaxsga beriladi. 
Byudjetdan tashqari Pensiya jamg‗armasi mablag‗idan beriladigan nafaqa 
belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan ishonchnoma bo‗yicha to‗lanishi, 
fuqarolarning arizasiga binoan bank muassasalaridagi hisobraqamiga o‗tkazilishi 
hamda aloqa bo‗limi orqali jo‗natilishi mumkin. 
Nafaqani jo‗natish bilan bog‗liq bo‗lgan chiqimlar nafaqa summasidan 
ushlab qolinadi. 

---

331 
O‗zbekiston Respublikasining byudjetdan tashqari pensiya jamg‗armasiga 
majburiy sug‗urta badallari to‗lash hisobiga olinadigan pensiya ta‘minotiga va 
davlat ijtimoiy sug‗urtasiga bo‗lgan konstitutsiyaviy huquqlari ro‗yobga 
chiqarilishini ta‘minlash maqsadida ishlab chiqilgan va majburiy sug‗urta badallari 
to‗lanishining shaxsiy hisobini olib borish, mehnat daftarchalarini yuritish, pensiya 
va nafaqalar tayinlash va to‗lash, uchun mehnat staji va daromadni tayinlash va 
to‗lash uchun mehnat staji va daromadni hisoblab chiqish tartibini belgilab beradi. 
1. Mazkur tartibga asosan yuridik shaxs bo‗lmasdan tadbirkorlik faoliyati 
bilan shug‗ullanuvchi jismoniy shaxslarga, shuningdek tadbirkorlik faoliyatini 
mashg‗ulotning istalgan boshqa turi bilan qo‗shib olib boruvchi fuqarolarga tadbiq 
etiladi. 
2. Tadbirkor davlat soliq xizmati organlarida hisobga qo‗yish bilan bir 
paytda byudjetdan tashqari pensiya jamg‗armasiga badal to‗lovchi sifatida davlat 
ijtimoiy sug‗urtalanadigan shaxsga aylanadi. 
3. Tadbirkor byudjetdan tashqari pensiya jamg‗armasiga sug‗urta badallari 
to‗lagan taqdirda: 
«Fuqarolarning davlat pensiya ta‘minoti to‗g‗risida»gi O‗zbekiston 
Respublikasi Qonuniga muvofiq pensiya bilan ta‘minlanish; 
- qonun hujjatlarida belgilangan tartibda vaqtincha mehnatga layoqatsizlik 
nafaqasi, xomiladorlik va tug‗ish nafaqasi, bola tug‗ilganda nafaqa olish hamda 
Dafn marosimi uchun nafaqa olish huquqiga ega bo‗ladi. 
Tadbirkorning pensiya olishga bo‗lgan huquqi u pensiya yoshiga to‗lganda 
yoki qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa hollarda boshlanadi. 
Ijtimoiy sug‗urta bo‗yicha nafaqa, agar ushbu nafaqani olish huquqi 
tadbirkor tomonidan sug‗urta badallari to‗lash davrida boshlangan bo‗lsa, beriladi. 
Tadbirkor o‗zidagi mavjud imkoniyatlardan va pensiya bilan ta‘minlanish va 
ijtimoiy sug‗urta bo‗yicha nafaqaning o‗zi istaydigan miqdoridan kelib chiqib, 
byudjetdan tashqari pensiya jamg‗armasiga sug‗urta badallari miqdorini mustaqil 
ravishda belgilaydi, biroq u badallarning mazkur tartibida belgilangan eng kam 
miqdoridan kam bo‗lmasligi kerak. 

---

332 
Tayinlanadigan pensiya, shuningdek ijtimoiy sug‗urta bo‗yicha nafaqa 
miqdori byudjetdan tashqari pensiya jamg‗armasiga to‗lanadigan sug‗urta badallari 
miqdoriga hamda tadbirkorning mehnat stajiga bog‗liq bo‗ladi. 
Byudjetdan tashqari pensiya jamg‗armasiga to‗lanadigan sug‗urta 
badallarining eng kam miqdori har oyda O‗zbekiston Respublikasida belgilangan 
eng kam oylik ish haqidan kam bo‗lmagan miqdorni, yoshga doir pensiya olish 
huquqiga ega bo‗lgan, shuningdek 1 va 2-guruh nogironlari bo‗lgan tadbirkorlar 
uchun esa eng kam oylik ish haqining kamida 50 foizini tashkil etishi kerak. 
Tadbirkor belgilangan tartibda tadbirkorlik faoliyatini to‗xtatib turgan 
paytida sug‗urta badallari to‗lanmaydi va bu davr stajga kiritilmaydi. 
Sug‗urta badallari tadbirkorlik faoliyati bilan shug‗ullanuvchi jismoniy 
shaxslar daromadidan soliq to‗lash uchun belgilangan muddatlarda to‗lanadi. 
Sug‗urta badallari tadbirkor yashab turgan yoki faoliyatini amalga 
oshirayotgan tuman (shahar) byudjetdan tashqari pensiya jamg‗armasi hisob 
raqamiga naqdsiz hisob-kitob yoki naqd pul o‗tkazish yo‗li bilan to‗lanadi. 
Sug‗urta badallari naqdsiz hisob-kitob bo‗yicha to‗langan taqdirda sug‗urta badali 
to‗langanligi haqidagi to‗lov hujjatida ko‗rsatilgan sana sug‗urta badali to‗langan 
kun hisoblanadi.
To‗langan sug‗urta badal qaytarilmaydi. 
Tadbirkorlar soliq haqidagi qonunlarga muvofiq sug‗urta badallarining o‗z 
vaqtida to‗lanishi uchun javob beradilar. 
Sug‗urta badallari to‗lanishining hisobi umumiy belgilangan tartibda 
tadbirkorning yashash joyidagi davlat soliq xizmati organlarida yuritiladi. 
Sug‗urta badallari tadbirkorlar o‗z faoliyatini amalga oshirayotgan joyda 
to‗langan taqdirda soliq organlari har chorakda tadbirkorning yashash joyidagi 
soliq organiga ma‘lumotlar taqdim etadi. 
Soliq organlari tomonidan yilning har choragida tadbirkordan tushgan 
sug‗urta badallari yakuni chiqariladi va to‗lanmagan yoki muddati o‗tkazib 
yuborilgan to‗lovlar aniqlangan taqdirda, tadbirkorlarda ularning qarzi miqdori 
haqida, ushbu qarz hosil bo‗lgan davr, shuningdek to‗lov muddati o‗tkazib 

---

333 
yuborilganligi uchun qo‗shilgan penya miqdori ko‗rsatilgan holda bildirishnoma 
yuboriladi. 
Joylarda soliq organlari tadbirkorlardan sug‗urta badallari tushishi ustidan 
doimiy nazorat olib boradilar va har chorakda hisobot choragidan keyingi oyning 
20-kunigacha tadbirkorning yashash joyidagi tuman (shahar) ijtimoiy ta‘minot 
bo‗limlariga: 
1-ilovaga muvofiq shakl bo‗yicha hisobot choragida hisobga qo‗yilgan 
(hisobdan chiqarilgan) tadbirkorlar to‗g‗risidagi axborotni; 
2-ilovaga muvofiq shakl bo‗yicha ular tomonidan Byudjetdan tashqari 
pensiya jamg‗armasiga to‗langan badallar miqdori to‗g‗risidagi ma‘lumotlarni 
taqdim etadi. 
Tuman (shahar) ijtimoiy ta‘minot bo‗limlari: 
- tadbirkorning hisobga qo‗yilganligi (hisobdan chiqarilganligi) to‗g‗risida 
davlat soliq xizmati organlarining axborot asosida 3-ilovaga muvofiq shakl 
bo‗yicha sug‗urta badallari to‗lanishini hisobga olishning shaxsiy kartochkasi 
(keyingi o‗rinlarda «hisobga olishning shaxsiy kartochkasi» deb yuritiladi) 
ochadilar (yopadilar), ushbu hisobga olish kartochasi doimiy ravishda ijtimoiy 
ta‘minot bo‗limida saqlanadi; 
- davlat soliq xizmati organlarining sug‗urta badallari to‗langanligi 
to‗g‗risidagi ma‘lumotlari asosida hisobga olish kartochkasiga badallar summasi
(sug‗urta badallari o‗z vaqtida to‗lanmaganligi uchun qo‗shiladigan penya hisobga 
olmagan holda) va ular to‗langan davrlar to‗g‗risidagi yozuvlarni qayd etadi. 
Tuman (shahar) ijtimoiy ta‘minot bo‗limlari, shuningdek davlat soliq 
xizmati organlarining axboroti va ma‘lumotlari asosida mazkur tartibning 20-22-
bandlariga muvofiq tadbirkorning mehnat daftarchasiga tegishli yozuvlarni qayd 
etadi. 
Tadbirkorda saqlanadigan 4-ilovaga muvofiq sug‗urta badallari to‗lanishini 
hisobga olish daftarchasi sug‗urta badallari to‗langanligini tasdiqlovchi asosiy 
hujjat hisoblanadi. Hisobga olish daftarchasi ijtimoiy ta‘minot bo‗limi tomonidan 
ushub faoliyatga birinchi marta kirishgan tadbirkorga ochiladi. 

---

334 
Tadbirkorning hohishiga ko‗ra tuman (shahar) ijtimoiy ta‘minot bo‗limi 
tadbirkor tomonidan Byudjetdan tashqari pensiya jamg‗armasiga to‗langan to‗lov 
hujjatlari bilan tasdiqlangan badallarni hisobga olish kartochkasi va hisobga olish 
daftariga kiritiladi hamda tadbirkorning va ijtimoiy ta‘minot bo‗limi ma‘sul 
xodimining imzosi, shuningdek bo‗lim muhri bilan tasdiqlanadi. 
Sug‗urta badallari to‗langanligi to‗g‗risidagi to‗lov hujjatlari tadbirkor 
tomonidan to‗lanadigan badallar hisobiga olish kartochkasi va hisobga olish 
daftaridagi yozuvlar bilan solishtirilgunga qadar tadbirkorda saqlanadi. 
Tadbirkorlik faoliyati to‗xtatilganda yoki ro‗yxatdan o‗tkazish joyi 
o‗zgargan taqdirda ijtimoiy ta‘minot bo‗limi hisobga olish kartochkasi va hisobga 
olish daftariga hisobdan chiqarganlik to‗g‗risida tegishli belgilar qo‗yadi. 
Tadbirkor mehnat daftarchasining: 
-
«Sana» ustunida byudjetdan tashqari pensiya jamg‗armasiga sug‗urta 
badallari to‗lash boshlangan, to‗xtatib qo‗yilgan va tiklangan sana, shuningdek, 
tadbirkorlik faoliyati to‗xtatilgan sana to‗g‗risidagi yozuv yoziladi. 
-
tadbirkor tomonidan byudjetdan tashqari pensiya jamg‗armasiga badal 
belgilangan muddatdan keyin bir oy mobaynida to‗lanmagan taqdirda, mehnat 
daftarchasiga «Sug‗urta badallari to‗lashni to‗xtatib qo‗ydi» degan yozuv yoziladi. 
Agar tadbirkor mazkur yozuv yozilgandan keyin byudjetdan tashqari pensiya 
jamg‗armasiga badal to‗lashni tiklasa, mehnat daftarchasiga «Sug‗urta badallari 
to‗lashni tikladi» deb yoziladi. 
-
tadbirkorlik faoliyati to‗xtatilgan taqdirda mehnat daftarchasiga «Yuridik 
shaxs bo‗lmasdan tadbirkorlik faoliyatini to‗xtatdi» deb yoziladi. 
-
tadbirkorlik faoliyati bilan shug‗ullanishni to‗xtatgan yoki ro‗yxatdan 
o‗tkazish joyini o‗zgartirgan shaxsning talabi bo‗yicha ijtimoiy ta‘minot bo‗limi 
mehnat daftarchasini uning qo‗liga beradi.