11.6. Asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlarni hisobga olish
Korxonalarda mahsulot, ishlar va xizmatlar sotishdan olingan yalpi foydadan
tashqari asosiy faoliyatdan olinadigan boshqa daromadlar ham bo‘lishi mumkin.
Bunday daromadlar kelib tushish manbalariga qarab quyidagi: 9310-«Asosiy
vositalarning chiqib ketishdan foyda», 9320 «Boshqa aktivlarnining chiqib ketishdan
foyda», 9330-«Undirilgan jarima, penya va ustamalar», 9340-«O‘tgan yillar
foydalari», 9350-«Qisqa muddatli ijaradan daromadlar», 9360- «Kreditor va deponent
qarzlarni hisobdan chiqarishdan daromadlar», 9370-«Хizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar
daromadlari», 9380-«Тekin moliyaviy yordam», 9390-«Boshqa operatsion
daromadlar» schyotlarda hisobga olinadi. Bular tranzit schyotlar bo‘lib, passiv
schyotlarga mansub.
Yuqoridagi schyotlarning kredit oboroti tegishli manbalar hisobidan foyda
(daromad) ning ko‘payishi, debet aylanmasi esa ularning hisobdan chiqarilishini
ko‘rsatadi va hisobot davri boshiga qoldig‘i qolmaydi.
229
Asosiy faoliyatdan olinadigan boshqa daromadlarning shakllanishi milliy
standat bilan tartibga keltiriladi.
38
9310-«Asosiy vositalarning chiqib ketishidan foyda» schyotida asosiy
vositalarni sotish va boshqa ko‘rinishdagi hisobdan chiqarishlardan olingan foyda
hisobga olinadi. Bu vaqtda quyidagicha rasmiylashtiriladi: Dt 9210-«Asosiy
vositalarning chiqib ketishi», Kt 9310 «Asosiy vositalarning chiqib ketishidan foyda»
schyoti.
9320-«Boshqa aktivlarning chiqib ketishidan foyda» schyotida nomoddiy
aktivlar, qimmatli qog‘ozlar va shunga o‘xshagan boshqa aktivlarni sotishdan olingan
foyda summasi quyidagi rasmiylashtiriladi: Dt 9220-«Boshqa aktivlarning chiqib
ketishi», Kt 9320 «Boshqa aktivlarning chiqib ketishidan foyda» schyoti.
9330-«Undirilgan jarima, penya va ustamalar» schyotida shartnoma shartlarini
buzganligi uchun undirilgan yoki qarzdor tomonidan e‘tirof etilgan jarimalar,
boqimandalar, vaqtida to‘lanmagan qarzlar va boshqa hil jazo jarimalari, shuningdek
yetkazilgan zararlarni undirish bo‘yicha daromadlar aks ettiriladi.
Bunday jarima va boqimandalar undirib olinsa 5110 yoki pul mablag‘larini
hisobga oladigan boshqa schyotlar debetlanib, 9330 schyoti kreditlanadi. Lekin
bunday jarima va boqimandalar aybdor tomonidan tan olinib hali puli o‘tkazib
berilmagan bo‘lsa, 4860-«Da‘volar bo‘yicha olinadigan schyotlar» schyoti debetlanib
9330- schyot kreditlanadi.
9340-«O‘tgan yillar foydalari» schyotida hisobot yilida aniqlangan oldingi
yillarga tegishli foyda aks ettiriladi. Bunga xususan, oldingi yillarda olinib sarflab
yuborilgan materiallar bo‘yicha qaytadan hisoblash natijasida mol yuboruvchilardan
olingan summa, xaridorlarga oldingi yillarda jo‘natilgan mahsulot, ko‘rsatilgan
xizmatlar bo‘yicha qaytadan hisoblash natijasida hisobot yilida olingan summa va
shunga o‘xshaganlar kiradi.
Bunday foyda o‘tkazib berilsa, pul mablag‘larini hisobga oladigan schyotlar
debetlanib, 9340-«O‘tgan yillar foydalari» schyoti kreditlanadi. Agar bunday foyda
hali o‘tkazib berilmagan bo‘lsa, 4010-«Хaridor va buyurtmachilardan olinadigan
schyotlar» schyoti debetlanib, 9340-«O‘tgan yillar foydalari» schyoti kreditlanadi.
9350-«Qisqa muddatli ijaradan daromadlar» schyotining kreditida 4820-«Qisqa
muddatli ijara bo‘yicha olinadigan to‘lovlar» schyoti bilan korrespondentlangan
holda mulklarni qisqa muddatli ijaraga berishdan olinadigan daromadlar aks ettiriladi.
Qisqa muddatli ijara haqi olinganda pul mablag‘larini hisobga oladigan schyotlar
debetlanib 4820-«Qisqa muddatli ijara bo‘yicha olinadigan to‘lovlar» schyoti
kreditlanadi.
9360-«Kreditor va deponent qarzlarni hisobdan chiqarishdan daromadlar»
schyotida da‘vo qilib olish muddati o‘tgan kreditor va deponent qarzlarni hisobdan
chiqarishdan olingan daromadlara ks ettiriladi. Bunday hollarda quyidagi
rasmiylashtiriladi:
Dt-6720-«Deponentlangan
mehnat haqi», 6990-«Boshqa
majburiyatlar», Kt 9360-«Kreditor va deponent qarzlarni hisobdan chiqarishdan
daromadlar» schyotlari.
38
ЎзР АВ томонидан рўйхатла олинган 2-сонли «Асосий хўжалик фаолиятидан олинадаган даромадлар»
БХМС.
230
9370-«Хizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar daromadlari» schyotida korxonaning
asosiy faoliyati bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarish, ishlar bajarish va xizmatlar
ko‘rsatish bilan bog‘liq bo‘lmagan daromadlar hisobga olinadi. Bularga korxona
balansida turadigan sog‘liqni saqlash, maktabgacha yoshdagi bolalar muassasalari
obyektlari, turar-joy-kommunal xo‘jaligi, madaniyat, sport obyektlari kiradi.
Yuqorida keltirilgan obyektlarning daromadlari xarajatlaridan ko‘p bo‘lsa, farqi
quyidagicha daromadga o‘tkaziladi: Dt 2710-«Хizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar»
schyotining tegishli analitik schyoti, Kt 9370-«Хizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar
daromadlari» schyoti.
9380-«Тekin moliyaviy yordam» schyotining kreditida pul mablag‘lari va
ularning ekvivalentlarini hisobga oladigan schyotlar bilan korrespondentlangan holda
qaytib olmaslik sharti bilan pul mablag‘lari va ularning ekvivalentlari ko‘rinishida
olingan daromadlar aks ettiriladi. Bu vaqtda quyidagicha rasmiylashtiriladi: Dt 5110-
5530-schyotlar, Kt 9380«Тekin moliyaviy yordam» schyoti.
9390-«Boshqa
operatsion daromadlar» schyotida boshqa operatsion
faoliyatidan daromadlar hisobga olinadi. Bu schyotining kreditida, xususan,
quyidagilar hisobga olinadi:
-asosiy, yordamchi, xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklarda ortiqcha chiqqan
tugallanmagan ishlab chiqarishlar, umumxo‘jalik omborlarida ortiqcha chiqqan
materiallarning kirimga olinishi, Dt 2010, 2310, 2510, 2710-schyotlar, Kt 9390
«Boshqa operatsion daromadlar» schyoti».
- oldin hisobdan chiqarilgan debitor qarzlarni undirib olishdan olingan
daromadlar, Dt 4010- «Хaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar», Kt
9390 «Boshqa operatsion daromadlar» schyoti».
Shu bilan birga balansdan tashqari 007- «Тo‘lashga qobiliyatsiz debitorlarning
zararga o‘tkazilib hisobdan chiqarilgan qarzi» schyotidan chiqim qilinadi;
- mulk sug‘urtasi bo‘yicha sug‘urta organlaridan tushgan to‘lovlarga, Dt 4510-
«Sug‘urta bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari», Kt 9390-«Boshqa operatsion daromadlar»
schyoti;
- zaxira tashkil etilgan yildan keyingi yilning oxirigacha dargumon qarzlar
zaxiraidan foydalanilmagan qismini daromadga o‘tkazilishiga, Dt 4910-«Dargumon
qarzlar bo‘yicha zaxira», Kt 9390-«Boshqa operatsion daromadlar» schyoti.
- ortiqcha chiqqan mahsulot va tovarlarning kirimga olinishi, Dt 2810-2890,
2910-2990-schyotlari, Kt 9390-«Boshqa operatsion daromadlar» schyoti.
- tugallanmagan qurilishda aniqlangan ortiqcha chiqishlarni daromadga
olinishiga, Dt 0810-0890-schyotlar, Kt 9390-«Boshqa operatsion daromadlar»
schyoti.
-xaridor va buyurtmachilardan olingan bo‘nak summalarni talab qilib
olinmaganligi uchun hisobdan chiqarilishiga, Dt 6310-6390-schyotlar, Kt 9390-
«Boshqa operatsion daromadlar» schyoti.
Bu xil daromadlar hisobot davri oxirida yakuniy moliyaviy natijaga o‘tkaziladi:
Dt-9310, 9320, 9330, 9340,9350, 9360 ,9370 ,9380, 9390-schyotlari, Kt 9910-
«Yakuniy moliyaviy natija» schyoti.
231
Do'stlaringiz bilan baham: |