O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent temir yo'l muhandislari instituti

Havodagi changlarni o’lchash usullari.
Sexlarning havo muhitini sanitariya jihatdan nazorat qilish usullari quyidagilardir:

• 
  laboratoriya usuli ( kalorimetrik, nefelometrik, titrometrik va h.k).
  
• 
  indikasion usul;
  
• 
  zudlik bilan o’lchash usuli;
  
• 
  optik usul;
  
• 
  elektrik usul;
  
• 
  Standart usul ( og’irlik usuli).
  

Har bir usul o’z afzalliklari va kamchiliklariga ega, masalan, laboratoriya usullari uzoq vaqt davom etadi, lekin aniq natijalar beradi. Indikatsion usul tez bajariladi lekin noaniq. Tsexlarda gaz miqdorini zudlik bilan o’lchash kerak bo’lganda universal gaz o’lchagich UG-2 dan foydalaniladi.
Havodagi turli gaz va bug’larning (xlor, ozon, benzol, spirt va boshqalar) kam miqdordagi kontsentrasiyasini aniqlashda optik fotoelektrikalorimetr qo’llanadi.
Havodagi chang miqdorini aniqlash uchun eng keng qo’llanadigan usul standart (og’irlik) usulidir.





3.1-rasm. Standart usuli sxemasi.
1-chang yutgich, 4- rezina ichaklar,
2-reometr, rotametr, 5- qisqich,
3- patron 6- filtr.
Yuqoridagi sxema bo’yicha kerakli asbob-anjomlar yig’ilib, tsexga olib kiriladi va avvaldan belgilangan joyga patronni o’rnatib filtr orqali changli havo, changyutgich bilan so’rib olinadi. Butun namuna olish vaqtida o’tayotgan havoning hajmi bir xil bo’lishi uchun qisqich ishlatiladi. Havoning hajmini reometr asbobi orqali o’lchanadi.
Havodagi chang kontsentratsiyasi quyidagi formula bilan topiladi:
S= (q2-q1) 1000/Vt , mg/m³ (3.1)
bu yerda q1- toza filtrning massasi, mg. filtr maxsus o’ta ingichka tolalardan qilingan, markasi АFА-10, АFА-18.
А- analiticheskiy, F- filtrlar, А- aerozol,
10, 18- filtrning yuzasi, sm²;