O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

8.3.  Iqtisodiyot  raqobatbardoshligini  belgilab  beruvchi  omillar 
ta’siriga ko’ra bosqichlarga bo’linishi 
 
Innovatsiyalar  bosqichi  iqtisodiyot  raqobatbardoshligining  ichki 
salohiyati  to’liq  ishga  tushishi  bilan  tavsiflanadi.  Mazkur  bosqichda 
firmalar  nafaqat  xorijiy  texnologiyalarni  qo’llashadi  va  takomillashtiradi, 
balki o’z texnologiyalarini barpo etishadi. Daromadlarning yuqori bo’lishi, 
ta’lim  darajasining  oshishi  va  jadal  ichki  raqobat  tufayli  ichki  bozor 
sig’imli  va  talabchan  bo’ladi.  Ushbu  bosqichda  firmalar  global 
strategiyalarni 
ishlab 
chiqishadi 
va 
chet 
elda 
keng 
ko’lamli 
investitsiyalarni amalga oshiradi. 
Shunday  qilib,  raqobat  jihatdan  ustunliklar  o’zgaruvchan  va  insoniy 
kapital  rivojlanishi,  innovatsion  texnologiyalar,  intellekt  bilan  bog’liq  va 
o’z  nav-batida  o’z  tabiatiga  ko’ra  cheksiz.  Mamlakatning  qiyosiy 
ustunliklari va raqobat jihatdan ustunliklarini aniq farqlash lozim. 
O’zbekiston  haqida  to’xtaladigan  bo’lsak,  milliy  iqtisodiyot 
rivojlanishining 
hozirgi 
bosqichida 
biz 
respublikamiz 
eksport 
salohiyatining asosini tashqil etuvchi qiyosiy ustunliklarga egamiz. 
Shu  o’rinda  O’zbekiston  ega  bo’lgan  quyidagi  qiyosiy  ustunliklarni 
ajratish mumkin; 
1.  Kam  xarajatlar  evaziga  qimmatbaho  qishloq  xo’jaligi  ekinlarini 
yetishtirishni  rivojlantirish  im-konini  beruvchi  qulay  tabiiy-iqlimiy 
sharoitlar.  O’zbekistonda  har  yili  taxminan  4,5  tonna  paxta  xom  ashyosi 
tayyorlanadi,  undan  1,3  tonna  paxta  tolasi  ish-lab  chiqiladi.  30  ming 
tonnaga yaqin ipak qurti pillasi, 1,5 mln. tonna yuqori sifatli qoraqo’l terisi 
va 18  ming tonnadan ortiq qo’pol qo’y yungi tayyorlanadi. Har yili 2,7-3 
mln. tonna turli xildagi sabzavot ekinlari yetishtiriladi. 
Biroq,  O’zbekiston  nafaqat  paxta  bilan,  balki  o’zining  sabzavoti, 
mevalari,  o’zumi,  poliz  ekinlari  bi-lan  ham  mashhur,  ularning  ko’plab 
turlari  va  navlari  o’zining  ta’m  sifati  bilan  ajralib  turadi.  O’zbekis-ton 
jahonda  yirik  tomat  pastasi,  magiz,  ajoyib  ta’mga  ega  bo’lgan  quruq 
mevalar ishlab chiqaruvchilardan biri hisoblanadi. Tomat pastasi bo’yicha 
O’zbekiston  jahon  ishlab  chiqaruvchilarining  dastlabki  beshligiga,  quruq 
mevalar  ishlab  chiqarish  bo’yicha  esa  dastlabki  o’nlikka  kiradi. 

---

120 
 
O’zbekistondan  ketchuplar  va  tomat  pastasi  asosida  ziravorlar 
muvaffaqiyatli eksport qilinadi. 
O’zbekiston  qudratli  resursli  qishloq  xo’jaligi  salohiyatiga  va  bir 
yilda  10  mln.  tonna  meva-sabzavot  mahsuloti  ishlab  chiqarish 
imkoniyatiga  ega.  Hozirgi  vaqtda  har  yili  1  mln.  700  ming  tonna 
bog’dorchilik  va  o’zumchilik  mahsulotlari,  5  mln.  tonna  umumiy  poliz 
ekinlari  va  kartoshka  yetishtirilmoqda.  So’nggi  25  yil  ichida 
O’zbekistonda  sabzavotchilik,  polizchilik  va  o’zumchilik  jadal 
rivojlanmoqda.  Shu  yillar  mobaynida  bog’lar  va  o’zumzorlar  maydoni 
qariyb ikki marta kengaytirildi, mevalar va o’zumni yalpi yig’ish hajmi esa 
4 martadan ko’pga oshdi. 
II. O’zbekistonning tabiiy resurslari, xususan: 
a) boy ma’danli xom ashyo bazasi. O’zbekistonda hozirgi vaqtgacha 
2,7 mingdan ortiq foydali qazilmalar va minerallar koni aniqlangan bo’lib, 
ular  Mendeleevning  butun  jadvalini  tashqil  qiladi.  Foydali  qazilmalar 
konlarining  umumiy  xom  ashyo  salohiyati  3,3  trillion  AQSh  dollari 
qiymatida  baholanmoqda.  Har  yili  mamlakat  konlaridan  taxminan  5,5 
mlrd. AQSh dollari qiymatidagi foydali qazilmalar qazib olinadi; 
b)  O’zbekistonning  energetika  tarmog’ini  rivojlantirishning  asosini 
tashqil  etuvchi  suv-energetika  resurslari,  xususan,  eng  yirik  energetika 
inshootlari  Chirchiq-Bo’zsuv  o’zanida  qurilgan  bo’lib,  u  stantsiyalar  soni 
bo’yicha  (19  ta)  jahonda  dastlabki  o’rinlar-dan  birini  egallaydi. 
O’zbekiston  gidroelektr  stantsiyalarida  elektr  energiyasining  quvvatini 
ishlab  chiqish  mamlakatda  boshqa  elektr  stantsiyalarida  ishlab 
chiqiladigan elektr energiyasi butun quvvatining 14,5 foizini tashqil qiladi; 
v)  rekreatsiya  resurslari.  O’zbekiston  tabiati,  ayniqsa,  tog’ 
massivlarining davolovchi havosi to’laqonli dam olish imkoniyatini beradi. 
O’zbekiston  hududidan  tashqarida  Chimyon,  Shohimardon,  Nanay, 
G’ovasoy,  Chortoq,  Sitorai-Mozi  Xosa  kabi  salomatlik  va  dam  olish 
maskanlarimiz  mavjud  bo’lib,  ular  landshaft  yoki  "yashil"  turizmni 
rivojlantirish imkonini beradi; 
III. Boy madaniy-tarixiy meros. Xiva, Buxoro, Termiz va Samarqand 
shaharlarida  4  mingdan  ortiq  tarixiy,  madaniy  va  diniy  yodgorliklar 
madaniy va diniy turizmni rivojlantirishning asosi xisoblanadi. 

---

121 
 
IV.  O’zbekistonning  qulay  geografik  holati.  Respublika  Markaziy 
Osiyoning  sots  markazida  joylashgan  bo’lib,  Qozog’iston,  Qirg’iziston, 
Turkmaniston,  Tojikiston  va  Afg’oniston  bilan  chegaradosh.  Osiyo 
qit’asining  markazidagi  bunday  qulay  geografik  holat  mavjud  resurs 
salohiyatini samarali amalga oshirish imkonini berish bilan birga yuklar va 
energiya tashuvchilarning xalqaro tranzitida faol ishti-rok etish uchun keng 
imkoniyatlarni ochadi. 
V.  O’zbekiston  aholining  tug’ma  mehnatsevarlik  va  tadbirkorlik 
qobiliyatlari,  mutaxassislar  ta’lim  darajasi  va  malakasining  yuqoriligi, 
shuningdek,  yoshlar  va  mehnatta  yaroqli  insonlar  ko’pchilikni  tashqil 
etgan  va  qariyalar  salmog’i  kam  bo’lgan  aholining  yosh  tarkibini  o’z 
ichiga oluvchi katta mehnat resurslariga ega. O’zbekiston aholisining soni 
26386,7 ming kishini tashqil qiladi
34
. 
Bir  mamlakatda  qiyosiy  va  raqobat  jixatdan  ustunliklarning 
integratsiyalashuvi 
uning 
global 
iqtisodiy 
kenglikdaga 
raqobatbardoshligini kuchaytiradi. 
Mamlakatning  raqobat  jihatdan  ustunliklari  quyidagilar  bo’lishi 
mumkin: 
1) davlat byudjetidan ITTKI (ilmiy tadqiqot va tajriba-konstruktorlik 
ishlanmalari) uchun katta xarajatlar; 
2)  insonni  rivojlantirishga  (ta’lim,  sog’liqni  saqlash,  ijtimoiy 
ehtiyojlarga) katta qo’yilmalar; 
3) mamlakat siyosiy va huquqiy tizimining barqarorligi; 
4) aholi jon boshiga to’g’ri keladigan YaIM ulushi; 
5) aholi hayot kechirishining o’zoqligi; 
6) resurslardan foydalanishning yuqori samaradorligi; 
7) optimal eksport; 
8) past inflyatsiya; 
9) raqobatbardosh firmalarning katta ulushi; 
10) mehnat resurslarining raqobatbardoshligi; 
11) moliyaviy tizimning qayishqoqligi; 
                                                 
34
 
Statisticheskiy yejegodnik regionov Uzbekistana. 2015. –T.: Goskomstat Uzbekistana. 2015. - 130 str.
 
 

---

122 
 
12) ichki bozorning o’zgaruvchanligi; 
13) me’yordan ortiq davlat qarzlarining mavjud emasligi; 
14) mamlakat aholisi ta’lim darajasining yuqoriligi; 
15) faoliyatning barcha sohalarida bilimlar asosidagi kuchli raqobat; 
16) 
mamlakatning 
ochiqligi, 
xalqaro 
integratsiya 
va 
kooperatsiyalashning yuqori darajasi; 
17) bozorlar va mintaqalar infratuzilmasining yuqori sifati; 
18) past soliq va bojxona stavkalari; 
19) mamlakatda biznesning yuqori madaniyati. Agar O’zbekistonning 
raqobat  jihatdan  ustunliklarini  tahlil  qiladigan  bo’lsak,  quyidagilarni 
alohida  ajratish  mumkin:  1)  mamlakat  siyosiy  va  hukuqiy  tizimining 
barqarorligi; 2) insonni rivojlantirishga (ta’lim, sog’liqni saqlash, ijtimoiy 
ehtiyojlarga) katta qo’yilmalar; 3) aholi hayot kechirishining o’zoqligi; 4) 
mehnat  resurslarining  raqobatbardoshligi;  5)  mamlakat  aholisi  ta’lim 
darajasining yuqoriligi.