O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

19.2.Jahon mamlakatlarida davlat byudjeti boshqaruv xarajatlarining 
o„ziga xos xususiyatlari. 
Boshqa mamlakatlarda byudjetlashtirishda byudjet ijrosihisob-kitoblaridan 
foydalanish odatiy hol,
.
Yangi Zellandiyada, 1990-yil o„rtalarida, byudjet ijrosi 
ma‟lumotlariningkatta miqdoriga tayanib, resurslarni taqsimlash tizimini 
takomillashtirish zarurligi aytildi. AQSh va ko„pchilik rivojlangan mamlakatlarda 
moliyaviy va fiskal inqiroz 2007-yildagi iqtisodiy inqiroz sababli boshlangan, mazkur 
bobning boshida aytilganidek, ular davlat byudjeti ijrosi samaradorligiga 
e‟tiboriniqaratdilar. Buyuk Britaniyada mahalliy hukumatlar 1990-yilda ijro 
menejmenti tashabbuslarini boshdan kechirdi. Hukumat tomonidan «Ijroning eng 
yuqori indikatorlari»(theBest Value Performance Indicators)deb nomlangan 
ma‟lumotlar majmui ishlab chiqildi. 2008-yilda«Milliy indikatorlar majmui»nomli 
yagona majmua tayyorlandi. 2011-yilda mahalliy hukumatlar uchunYagona 
ma‟lumotlar ro„yxati ko„rib chiqildi. Tadqiqot natijalari shuniko„rsatadiki, Viktoriya, 
Avstralian shtatida mahalliy hukumatboshqaruvchilarining 50,0%i byudjetislohotlari 
orqali rejalashtirish ishlarini yaxshi tomongao„zgartirdilar va 47,0%i resurslarning 
taqsimlanishiga ta‟sir qildi
134
.
Singapurdabyudjet ijrosi ma‘lumotlaridan keng 
foydalanildi va natijaviy ko‗rsatkichlarning ahamiyati oshdi. Shunga qaramasdan, 
Singapur 
byudjet 
to‗g‗risida 
qaror 
qabul 
qilishda 
byudjetlash-
tirishuslubiniishlatayotgandadastur ma‘lumotidan to‗g‗ridan-to‗g‗ri foydalanish va 
unga byudjet ma‘lumotlarini bog‗lashga harakat qilmadi. Kanada, Angliya, va 
Amerika Qo‗shma Shtatlarida hukumatlar tadqiqotlariga ko‗ra, byudjet ijrosi 
hisobotlaridan strategik rejalashtirish va qaror qabul qilishda foydalanilganligi 
aniqlandi. 
«TheOECDJournalon Budgeting» jurnali mundarijasini o„rganib chiqib 
aytish mumkinki, byudjet ijrosini baholashni amalga oshirish, byudjetlashtirish, 
byudjet ijrosi yoki shunga o„xshash mavzular Polsha (2011), Turkiya (2010), Litva 
(2010), Moldava (2010), Xitoy (2010) va Fillipin (2010) da ikki yil ichida nashr 
etilgan maqolalarda mavjud.
135
Avstraliya, Yangi Zelandiya, Buyuk Britaniya va Kanadadagi boshqaruv 
sohasidagi islohotlar, jumladan, byudjet islohotlari «Yangi davlat boshqaruvi» 
(theNew Public Management ) deb nomlandi. Vaqt o‗tgan sari, bu harakat Evropaga 
tarqaldi, ayniqsa Avstraliya, Germaniya va Shvetsariyada rivojlantirildi.«Yangi 
byudjet boshqaruvi»Amerika Qo‗shma Shtatlariga yetib keldi, hatto boshqa 
davlatlarda hech qanday ma‘no-mazmunbermasa ham,«Yangi byudjet boshqa-
ruvi»dan foydalanish ko‗paygan yoki kamayganbo‗lsada ham, Amerika Qo‗shma 
Shtatlari olimlaritomonidan «Yangi byudjet boshqaruvi»nimani o‗zgartirishini 
tushunishga harakat qilindi. Masalan, bahslarga ko‗ra ba‘zi olimlar tomonidan«Yangi 

134
Robert D. Lee, Jr. Public Budgeting Systems. Ninth Edition. Copyright© 2013 By Jones & Bartlett Learning, Llc, An 

Ascend Learning Company. P: 219
135
Robert D. Lee, Jr. Public Budgeting Systems. Ninth Edition. Copyright© 2013 By Jones & Bartlett Learning, Llc, An 
Ascend Learning Company. P: 219

---

296 
byudjet boshqaruvi»keraksiz debe‘lon qilindi. Shu o‗rinda aytish kerakki,
«Yangi 
byudjet boshqaruvi»byudjet islohotlaridankengroqtushunchadir. Odatda «Yangi 
byudjet boshqaruvi»juda ko„p boshqa o„zgarishlar va yangiliklarni o„z ichiga oladi, 
jumladan xususiylashtirishda rahbarlar uchun moslashuvchanlikni oshiradi.
136