O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti sirtqi bo’limi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI TASHQI QARZI

Umumiy tashqi qarz rezidentlarning norezidentlar oldidagi asosiy qarz
va foizlarni to‘lash talab qilinadigan majburiyatlarini aks ettiradi. Umumiy tashqi qarz davlat va xususiy sektor qarzlarini o‘z ichiga oladi. Umumiy tashqi qarz tahlili shuni ko‘rsatdiki, 2013-2016 yillar davomida qarzdorlikning o‘sishi har ikkala sektorda kuzatilgan.
Biroq, 2017-2018 yillarda xususiy sektor tashqi qarzining kamayishi kuzatildi. 2021 yilda xususiy sektor tashqi qarzi asosan tijorat banklari tomonidan qarz olishning ko‘payishi hisobiga yana o‘sishni boshladi.
2021 yil davomida davlat sektori tashqi qarzi 2018 yilda kuzatilgani kabi o‘sish sur’atini saqlab qoldi hamda ushbu o‘sish sur’atining joriy tendensiyasi yil oxirigacha saqlanib qolishi kutilyapti. Ushbu jarayon hududlar va iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish bo‘yicha davlat dasturlarini moliyalashtirish uchun yangi qarzdorliklarni jalb qilinishi bilan izohlanishi mumkin (16-diagramma).
16-diagramma
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI UMUMIY TASHQI QARZINING DINAMIK QATORLARI⁸
(mlrd. dollar)

O‘zbekiston Respublikasi tashqi qarzining umumiy hajmi 2020 yil boshidan 10,3%ga yoki 1,8 mlrd. dollarga oshgan holda 2020 yil 1 aprel holatiga 19,1 mlrd. dollarni tashkil qildi⁹ (4-jadval).
4-jadval
UMUMIY TASHQI QARZNING TUZILMASI VA O‘ZGARISHI ¹⁰
(mln. dollar)

Iqtisodiyot sektori	Quyidagi sanalar holatiga ko‘ra qarzdorlik			Salmog‘i	2020-yil I choragida o‘zgarish
	01.01.2018 y.	01.01.2020 y.	01.04.2020 y.
Jami	15 785,9	17 295,0	19 074,3	100%	1 779,3
Davlat tashqi qarzi	7 600,0	10 086,4	11 744,5	62%	1 658,1
shundan: O‘zbekiston Respublikasi xalqaro obligasiyalari	-	-	1 005,6	8,6%	1 005,6
Xususiy tashqi qarz	8 185,9	7 208,6	7 329,9	38%	121,3
Bosh kompaniyalaridan	1 304,9	687,8	702,1	10%	14,3
Xususiy tashqi qarzdagi sektorlarning ulushlari
Neftgaz va energetika sektori	6 149,7	5 386,5	5 193,8	71%	-192,7
Bank sektori	584,0	978,2	1 273,0	17%	294,8
Telekommunikasiya sektori	965,6	248,2	246,6	3%	-1,6
To‘qimachilik sektori	126,0	132,2	131,8	2%	-0,4
Boshqa sektorlar	360,6	463,4	484,7	7%	21,3

5-jadvalda jalb qilish muddatlari bo‘yicha tashqi qarzning tasniflanishi keltirilmoqda.

5-jadval
JALB QILISH MUDDATLARI BO‘YICHA TASHQI QARZNING TASNIFLANISHI ¹¹
(2020 yilning 1 aprel holatiga ko‘ra)

Qarzni jalb qilish muddati	Qarzdorlik summasi (mln. dollar)	Salmog‘i ( % )
1 yilgacha	156,8	0,8%
1 yildan 5 yilgacha	1 609,4	8,4%
5 yildan 10 yilgacha	1 488,0	7,8%
10 yildan ortiq	15 820,0	82,9%
Jami:	19 074,3	100,0%

2020-yilning I choragida qarzdorlikning o‘sishi asosan davlat sektoriga
(1,7 mlrd. dollar), shundan 1 mlrd. dollari xalqaro obligasiyalarga to‘g‘ri keldi.

1,6 млрд. долларга ўсиш
B anklar va iqtisodiyotning boshqa sektori korxonalari tomonidan qarz olish hajmining oshishi natijasida xususiy sektor qarzdorligi 121,3 mln. dollarga oshdi. Qayd etish lozimki, 2021 yilda xususiy sektor tomonidan umumiy miqdorda 361,3 mln. dollar qarzdorlik jalb qilindi. Qarzlarni jalb qilish asosan banklar tomonidan – 326,7 mln. dollar, to‘qimachilik sektori korxonalari tomonidan – 4,7 mln. dollar va iqtisodiyot-ning boshqa sektorlari tomoni-dan – 29,8 mln. dollar amalga oshirildi (17-diagramma).Shuningdek, o‘rganilayotgan davr mobaynida davlat tashqi qarzi bo‘yicha 113,6 mln. dollar miqdorda asosiy qarz va 63,1 mln. dollar miqdorda foiz to‘lovlari amalga oshirildi.
X ususiy tashqi qarz to‘lovlari asosiy qarz bo‘yicha 291,6 mln. dollar va foiz to‘lovlari bo‘yicha 48,5 mln. dollarni tashkil qildi. Bunda, asosiy qarz va foizlar bo‘yicha to‘lovlarning eng katta qismini xanuzgacha neftgaz va energetika sektori korxonalari hamda banklar amalga oshirmoqda (18-19 – diagrammalar).

1-8 ilovalarda 2020-yilning I choragi davomi-da xususiy sektorning tashqi qarz tushumlari va to‘lovlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar hamda xususiy tashqi qarzning so‘ndirilishi bo‘yicha prognoz-lar xalqaro hisobot tizimi talablariga muvofiq kredi-torlar va qarz oluvchilar qirqimida taqdim etilmoqda.

2.2. 2018-2021 yillarda to’lov balansi tahlili.

			(mln. dollar)
Moddalar				2018 yil	2019 yil	2020 yil						2021 yil
						I chor.	II chor.	III chor.	IV chor.	yil	I chor.
I. Joriy operasiyalar hisobi farqi				295,2	1 479,9	-225,7	-1 374,9	-1 546,7	-446,7	-3 593,9	-733,3
Tovarlar, kredit (eksport)				8 645,2	10 161,5	2 957,0	2 350,8	1 976,5	4 101,3	11 385,6	3 400,4
Tovarlar, debet (import)				11 037,3	12 377,3	3 727,9	4 519,7	4 488,9	5 516,0	18 252,4	4 747,0
Tovarlar saldosi				-2 392,1	-2 215,8	-770,9	-2 168,9	-2 512,4	-1 414,7	-6 866,9	-1 346,6
Xizmatlar, kredit (eksport)				1 904,7	2 250,7	572,8	687,5	750,8	738,5	2 749,5	660,5
Xizmatlar, debet (import)				3 443,7	4 092,5	1 142,6	1 249,2	1 417,3	1 382,0	5 191,1	1 190,2
Tovarlar va xizmatlar saldosi				-3 931,1	-4 057,6	-1 340,7	-2 730,6	-3 178,9	-2 058,2	-9 308,4	-1 876,2
Birlamchi daromadlar, kredit				2 212,9	2 598,8	685,1	829,9	871,2	795,0	3 181,2	759,4
Birlamchi daromadlar, debet				1 278,5	1 384,2	370,9	484,8	481,7	337,1	1 674,4	479,1
Tovarlar, xizmatlar va birlamchi daromadlar saldosi				-2 996,6	-2 843,0	-1 026,5	-2 385,4	-2 789,4	-1 600,3	-7 801,6	-1 596,0
Ikkilamchi daromadlar, kredit				3 727,2	4 816,1	937,1	1 167,6	1 404,5	1 313,7	4 822,9	1 007,4
Ikkilamchi daromadlar, debet				435,4	493,1	136,3	157,0	161,8	160,1	615,2	144,8
II. Kapital bilan operasiyalar hisobi				13,6	99,8	28,1	5,2	69,7	40,0	143,0	135,1
Kapital bilan operasiyalar hisobi, kredit				13,6	100,4	28,8	6,0	70,9	40,0	145,7	135,1
Kapital bilan operasiyalar hisobi, debet				0,0	0,6	0,7	0,7	1,2	0,0	2,6	0,0
Kapital bilan operasiyalar hisob va joriy operasiyalar hisobi saldosi				308,8	1 579,7	-197,5	-1 369,6	-1 477,0	-406,7	-3 450,9	-598,2
III. Moliyaviy hisob (rezervlardan tashqari)				59,2	-615,4	-522,1	-58,0	-299,7	-947,2	-1 826,9	-3 147,4
To‘g‘ridan-to‘g‘ri investisiyalar, aktivlar				5,8	9,0	0,1	0,5	0,6	0,6	1,9	0,6
Kapitalda ishtirok etish instrumentlari va investision fondlarning pay/aksiyalari				3,3	3,1	0,1	0,0	0,0	0,0	0,2	0,0
Qarz instrumentlari				2,5	5,9	0,0	0,5	0,6	0,6	1,7	0,6
To‘g‘ridan-to‘g‘ri investisiyalar, majburiyatlar				1 662,6	1 797,3	427,1	-1,7	127,8	71,1	624,2	198,3
Kapitalda ishtirok etish instrumentlari va investision fondlarning pay/aksiyalari				1 129,5	1 913,8	403,0	68,2	98,3	69,2	638,7	182,8
Qarz instrumentlari				533,1	-116,5	24,1	-69,9	29,4	1,8	-14,5	15,5
Portfel investisiyalari, aktivlar				0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
Kapitalda ishtirok etish instrumentlari va investision fondlarning pay/aksiyalari				0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
Qarz instrumentlari				0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
Portfel investisiyalari, majburiyatlar				2,0	3,1	1,2	2,8	5,6	3,4	13,0	1 009,7
Kapitalda ishtirok etish instrumentlari va investision fondlarning pay/aksiyalari				2,0	3,1	1,2	2,8	5,6	3,4	13,0	4,0
Qarz instrumentlari				0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	1 005,6
Hosilaviy moliya instrumentlar (rezervlardan tashqari)				0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	1,3	1,3	0,4
Hosilaviy moliya instrumentlar, aktivlar				0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
Hosilaviy moliya instrumentlar, majburiyatlar				0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	-1,3	-1,3	-0,4
Boshqa investisiyalar, aktivlar				2 967,1	2 724,1	1,1	251,7	611,3	656,9	1 520,9	-123,0
Boshqa kapitalda ishtirok etish instrumentlari				0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
Qarz instrumentlari				2 967,1	2 724,1	1,1	251,7	611,3	656,9	1 520,9	-123,0
Boshqa investisiyalar, majburiyatlar				1 249,0	1 548,0	95,0	309,2	778,2	1 531,5	2 713,8	1 817,5
Boshqa kapitalda ishtirok etish instrumentlari				0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
Qarz instrumentlari				1 249,0	1 548,0	95,0	309,2	778,2	1 531,5	2 713,8	1 817,5
Joriy operasiyalar, kapital va moliyaviy hisob saldosi				249,6	2 195,1	324,5	-1 311,6	-1 177,4	540,5	-1 624,0	2 549,2