O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

n₀=p+0.5q

formula orqali aniqlanadi.

Xisoblangan donachalarning umumiy soni 100 dan kam bo’lmasligi uchun
donacha ko’rish maydonining bir necha nuqtalarida xisoblash kerak.Keyingi xisob
– kitoblar uchun donachalar sonining o’rtachasi n_o’r ni aniqlash kerak.


n₁+n₂+n₃+n₄+…+n_k
ⁿo'r ^ _k
Bu yerda k-o’lchashlar tartibi.

2. 
   Mikroskop chizg’ichi (ba’zi okkulyarlarda shkal- lineyka mavjud) yordamida jilosiz shishadagi aniqlangan kvadratning tomonlari va yuzasi
   

o’lchanadi va silliqlangan sirtdagi kvadrat yuzasini xaqiqiy qiymati aniqlanadi.


S_mak=Sm : m² (1)
Bu yerda m-mikroskopning kattalashtirish qiymati (ob’ektiv va okkulyar kattalashtirish ko’rsatkichini ko’paytmasi)
S_m—aniqlash uchun kvadrat tomonlari qiymatini aniqlash kerak, buning uchun mikroskop qo’llanmasidan foydalanib okkulyardagi shkala- lineykadagi bitta bo’limining qiymati necha (mm. mk) gina aniqlanadi va kvadrat tomonlariga nechta bo’linma to’g’ri kelishini bilib, shu bo’linmalar sonini lekal- lineyka 1ta
bo’limini qiymatiga ko’paytiriladi.Tomonlar qiymati (mm.mk) jilosiz shishadagi tomonlar yuzasini shu tomonlar ko’paytmasida aniqlanadi, ya’ni
S_m =a x a = a² , agar a, a deb olsak a
a

3. 
   Yuza birligiga to’g’ri keluvchi donachalar soni.
   

n₀ = n_o’r : S_mak [ dona/mm²] (2)
va o’rtacha donachalar yuzasi:
F = S_mak : n_o’r [mm²/dona] (3)
Xisoblanadi.

4. 
   Xisoblashlar natijasi 1-jadvalga yoziladi.
   

Sal’tikov usuli

Bu usulda silliqlangan sirt yuza birligiga to’g’ri kelgan donachalar sonini aniqlash uslubi o’zgacharoq bo’ladi.

Ob’ektivning jilosiz shishasida chizilgan kvadrat oralig’iga to’g’ri kelgan tugun nuqtalar (3 ta donachaning to’qnashgan nuqtalari) soni aniqlanadi. Bunda kvadrat tekisligidagi donachalar soni:


N = 2n

munosabatdan aniqlanadi.

Hisoblashni osonlashtirish uchun mikroskop kattalashtirishini shunday tanlanadiki, bunda kirish maydonida 10-15 tuguncha nuqtalar bo’lsin. Shunda n_o’r– ni aniqlash uchun hisoblangan tugunlarning umumiy soni 50 tadan ko’p
bo’lmasligi kerak. Shundan so’ng, n aniqlangach S_mak , n₀ F kattaliklarning qiymatlari (2), (3), ifodalar Djeyfris usuli bo’yicha aniqlangandek hisoblab chiqariladi.
Saltikov usuli bo’yicha hisoblangan natijalar 2- jadvalga yoziladi.