O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

8– Laboratoriya ishi


Qattiq o’tkazgich materillarning elektr xossalarini tadqiq qilish va termorezistorning haroratga bog’liqligini o’rganish
Ishning maqsadi: Termoparaning ishlash tamoyilini, o’tkazuvchanlikni, metall va yarimo’tkazgich materialning haroratga bog’liqligini va yarimo’tkazgich termorezistorining ishlash tamoyilini o’rganish.


Nazariy qismi

Yarimo’tkazgich termorezistor – bu rezistorlar bo’lib, ularning qarshiligi haroratga kuchli bog’liqdir. Ular tarkibiga rostlovchi moddalar (nikel, uglerod, magniy oksidlari) qo’shilgan oksidli materiallar asosida tayorlanadi, bu moddalar talab qilingan qarshilik qiymatini taminlaydi. Plastik bog’lovchi modda yordamida aralashmani presslash usuli bilan zarur bo’lgan shaklga (sfera, silindr) keltiriladi.

Ko’pchilik termorezistorlar qarshiligini haroratga bog’liqligini quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: R=A · exp(β /T),
bu erda A va β doimiy koeffitsientlar, T- harorat. K-harfi bilan belgilangan termorezistorlarni termistorlar deb atash qabul qilingan. Ular qarshilikning manfiy haroratli koeffitsientiga ega va qizdirilganda qarshilik katta miqdorda kamayadi.
Yarimo’tgazgich termorezistorlarning boshqa guruhi mavjud bo’lib, ulardagi qarshilikning harorati koeffitsienti o’lchash diapazonida musbat qiymatlarga ega va ular pazistorlar deb ataladi.
Haroratni o’lchash uchun yassi shayba, yupqa disk yoki kichik diametrli businka ko’rinshdagi termorezistor ishlatiladi. Glazur bilan qoplangan 0,5 mm diametrli termorezistorlar kichik inersiyaga ega bo’ladi va tez o’zgaruvchan haroratni o’lchash uchun qo’llanishi mumkin.
Tashqi muhitning mumkin bo’lgan agressiv ta’siridan himoya qilish uchun termorezistorlar yupqa devorli shisha yoki metall trubkalarga joylashtirilishi mumkin, yani ular termorezistor bilan issiqlik kontaktini ta’minlaydi.
Rasmda termorezistorlarning ayrim turlari ko’rsatilgan.

MMT-13

MMT-8

ST1-17

KMT-1, ST3-1

T8, T9

“Termorezisror va termoparani o’rganish” labоratoriya stendining tarkibi .

1. 
   Mis sim asosidagi sezgichli termometr, mis rezistorning qarshiligi DT-830B hildagi multimetr bilan o’chanadi. Temometr graduirovka qilinmagan va nisbiy o’lchashlar uchun ishlatiladi. Aniq tashqi termometr yordamida graduirovka qilish mumkin.
   
2. 
   Yarim o’tkazgich termorizistor va mis konstantan termopara bilan kavsharlangan metall stolcha. Yong’in havfsizligi tushunchasidan kelib chiqqan holda stolcha maxsus qizdirgich qurollariga ega emas. Qizdirish va sovutishni tavsiya etilayotgan usuli - issiq yoki muz bo’laklari qo’yilgan metall stakan, shuningdek, boshqa isitilgan predmetlardan foydalanish mumkin.
   
3. 
   Raqamli o’lchagich asbob –DT-830B xildagi multimetr. O’lchagich asbob termopara generatsiyalaydigan kuchlanishni shuningdek, mis va yarimo’tkazgich termorizistorlarning qarshiligini o’lchash uchun ishlanadi. Termopara va termorizistorlar o’lchagich asbobga kalit yordamida navbatma-navbat ulanadi.