O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

Nazariy qism.

Quyosh nurlanishi energiyasi manbasi bo’lib termoyadro reaksiyasi hizmat qiladi har sekundda quyoshda - 6*10¹¹ kg vodorod galeyga aylanadi. Bunda massa defekti 4000 kg ni tashkil etadi. Eynshteyn E=me² tenglamasiga muvofiq katta miqdordagi energiya ajralib chiqishiga olib keladi bu energiyaning asosiy qismi

0.2 -0.3 mkm diapazonidagi elektromagnit nurlanish ko’rinishida chiqariladi. Holbuki quyoshning to’liq massasi -2*10³⁰kg bo’lgani uchun u yetarli darajada barqaror holatda 10 mlrd. yildan ortiq muddatga energiyani doimiy ravishda chiqarib turishi mumkin.
Quyosh nurlanishi jadalligining erkin fazoda yer bilan quyosh orasidagi o’rtacha masofadan uzoqlikdagi miqdorini quyosh doimiysi deb ataladi. Uning qiymati -1353vt/m². Atmosferadan o’tishda quyosh nuri asosan suv bug’i tomonidan infraqizil nurlarning yutilishi, azonning ultrabinafsha nurlarini yutishi va atmosfera chang zarralariga nurlanishi sochilishi tufayli susayadi.
Quyosh energiyasini boshqa turdagi energiyalarga aylantirish o’sib borayotgan ehtiyojlarni amalda abadiy qondirishni ta’minlaydi.
R- turdagi kremniyli plastinaning sirtidagi kichik chuqurlikda yupqa metall kontaktli r – p o’tish hosil qilingan. QE yoritilganda, yutilgan fotonlar nomuvozanatli elektron kovak juftini hosil qiladi. R qatlamda generatsiyalangan elektronlar r – p o’tishga yaqinlashadi va undagi elektr maydon tasirda p- sohag utib ketadi. Xuddi shunga p – qatlamda hosil bo’lgankvantlar qisman r- sohaga o’tadi (1-rasm). Natijada p- qatlam qo’shimcha manfiy zaryad r- qatlam – musbat zaryad qabul qiladi. Yarim o’tkazgichning r va p qatlamlari orasidagi kontakt potensiallari farqi kamayadi va tashqi zanjirda kuchlanish paydo bo’ladi tok manbaning manfiy qutbiga p- qatlam, musbat qutbiga r- qatlam mos keladi.
O’tish yoritilgandagi o’rnatilgan fotoEYUK kattaligi VAX tenglamasi orqali ifodalani. (2-rasm):uU=(kt/q) ln((I_pn-I)Is/+1) bu yerda Is- to’yinish toki I_pn-fototok, q- electron zaryadi, T -absolyut harorat.


1- Rasm. Ochiq r-p o’tishning zona modeli: a) kiritilganlikning boshlang’ich momentida b) doimiy yoritilganlik ta’sirida zona modelini o’zgarishi va fotoEYUK ni paydo qilishi VAX ni fotoelementning ekvivalent sxemasi yordamida tushintiriladi, u quyidagilarni o’z ichiga oladi: Tok manbai I_pn=Sq₀Q bu yerda S-fotoelemen yuzasi, Q – yig’ish koeffesenti, o’lchamsiz kattalik bo’lib (<1)< yorug’lik tomonidan hosil qilingan barcha elektronkovaklar juftining qanday ulishi (SN ) r - p o’tish ulangan bo’lib undan o’tadigan tok. Is[e^qu/kg-1] munosabatdan aniqlanadi.

n-p o’tish yuklanishni shuntlaydi va kuchlanish oshganda u orqali o’tadigan tok tez

ortadi. Yuklanishga (qarshilik R) mos I tok tanlanadi.