O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

Tajriba ishini bajarish tartibi

1. 
   Ish bajarishdan oldin talaba muallimdan ishni boshlashga ruxsat olishi kerak, buning uchun talaba;
   

1. 
   ishning maqsadi, vazifasi va bajarish tartibini so’zlab berishi kerak;
   
2. 
   nazariy savollarga tayyorgarlik ko’rib kelganligi asosida ish natijasi qanday chiqadi, buni qanday asoslab berish mumkin, ish jarayonida qanday formulalardan, shakllaridan, grafiklardan foydalaniladi kabi savollarga ifoda va rasmlar yordamida aniq javob berish kerak.
   

2. 
   Dislokasion strukruralari yuzaga chiqarilgan kremniy yoki germaniy kristallarini bir necha xil solishtirma qarshilikli qiymatga ega bo’lgan namunalari ajratib olinsin. Shu ajratib olingan namunalarning aniq nomini, o’tkazuvchanlik turini, solishtirma qarshilik qiymatini, selektiv yemirgich turini va yemirish vaqtini muallimdan bilib olib, barcha olingan ma’lumotlarni 1 – jadvalga yozilsin.
   
3. 
   MIN – 9 mikroskopi bilan mukammal tanishib chiqilsin.
   

1. 
   barcha mehanizmlari bilan;
   
2. 
   mikroskopni kattalashtirishini aniqlash usuli bilan;
   

v) Mikroskopni mikrometrini bo’limlarini qiymatini aniqlash usullari bilan.

4. 
   Mikroskopda kerakli kattalashtirishni sozlansin; okulyardagi shkala bo’limlari qiymatini asbob instruksiyasi asosida aniqlansin va shkalani bir bo’limining qiymatini yozib olib, uni 1- jadvalga kiritilsin
   
5. 
   Okulyarni ko’rish maydonidagi yuza qiymatini aniqlang: agar r – okulyar ko’rish maydonning yoritilgan qismini radius deb olinsa, u holda shu radiusga nechta shkala bo’limi to’g’ri kelishini hisoblansin. Shu sonni ko’rayotgan mikroskopning kattalashtirishiga mos aniqlangan shkalaning birinchi bo’lim qiymatiga ko’paytirish kerak (ya’ni r ga). 9 ta bo’lim to’g’ri keldi deb qarasak, 1 bo’lim qiymati 147 marta kattalashtirishda 8 mikronga teng bo’lsa, u holda r=9x8=72 mk ekan. So’ngra yoritilgan qism maydonni qiymatini hisoblashni quyidagi ifoda orqali olib boring.
   

S=r² [sm²]

Olingan ma’lumotlar (r,S)ni 1 - jadvalga kiritilsin.

6. 
   Obyektiv ostiga pinset yordamida quritilgan, toza dislokasion strukturasi yuzaga chiqarilgan namunali joylashtirilsin. Mikroskop ostiga dislokasion strukturani tekshirilsin: yemirish figurasi sonini va yemirish chuqurchalarini o’lchamlari aniqlansin. Dislokasiya o’lchami dislokasiya miqdoriga, tarkibiga dislokasiya o’rganilayotgan namunada nuqsonlar mavjudligiga va dislokasiya yuzaga chiqishiga qanday bog’liq. Yemirish figurasi shaklini katta aniqlik bilan avval ish daftarchangizga so’ngra 1 - jadvalga yozib olinsin.
   

7. 
   Har bir tekshirilayotgan namunada aniq yuzaga chiqgan dislokasion struktura o’lchami aniqlansin. (Misol uchun yemirish figurasi ko’rinishda bo’lsa, a va b larni aniqlash kerak, ya’ni misolga a=32 mk, b=16 mk ), buning uchun okulyar shkalasini dislokasion struktura ustiga goh ko’ndalang, goh bo’ylama holda qo’yib a va b larga qancha bo’lim to’g’ri kelishi hisoblansin, so’ngra shu bo’limlarning shkala 1- bo’limning qiymatiga ko’paytirilsin (misol uchun, mikroskopning M=147 marta kattalashtirishga bir bo’lim qiymati 8 mk deylik, a ga 4 bo’lim, b ga
   

6 bo’lim tog’ri keldi, u holda dislokasiya o’lchami 4x8=32 mk, 6x8=48 mk chiqadi, ya’ni a; b; =32; 48; mk). Olingan natijalarni 1- jadvalga kiritilsin.

8. 
   Struktura nuqsonlari bo’lmish dislokasiya sonini hisoblansin, ham namuna bo’yi ham eni bo’yicha. Har 1:2 mm oraliqda (misol, kremniy plastinkasi). Olingan natijalar 2 – jadvalga yozilsin.
   
9. 
   4 – 6 nuqtalar bajarilgan jarayonni turli solishtirma qarshilik R ga ega bo’lgan namunalarda bajarilsin va olingan natijalar 2 – jadvalga kiritilsin.
   
10. 
    Mikroskopni o’chirilsin, namunalarni qutichaga solinsin va hammasini muallimga topshirilsin va ish daftariga muallim imzosi qo’ydirilsin.