O'zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim Vazirligi Toshkent Davlat stomatologiya institute Buxoro filiali

Ekzogen noinfektsion 
allergenlar bo’lishi mumkin chang, gul va ular 
hidlari, dori moddalari (aspirin), rang, sherst, kislota va bo’yoqlar 
hidlari, oziq-ovqat maxsulotlari, pomidor, bolgar qalampiri, kakao, 
shokolad, tuxum, tsitrusli mevalar, qovun va h.k.larni kiritish mumkin. 
Ekzogen infektsion
allergenlarga bakteriyalar, viruslar, zamburuglar 
hamda gijjalarni (gelmentozlarni) kiritish mumkin. 
Endogen 
tabiiy 
allergenlarga qalqonsimon bezi hujayralaridagi, miyadagi, ko’z 
gavharidagi va erkaklar urug’doni (moyaklari) hijayralaridagi allergenlar 
kiradi. Ushbu hujayralar allergenlari tabiiy sharoitda niqoblangan bo’lib, 
allergenlik xususiyatini namoyon etmaydi va ular shikastlanishi 
munosabati (niqobsizlanishi) bilan ushbu hujayralar allergenlik 
xususiyatini namoyon qiladi. 
Endogen
ortrilgan allergenlarga 
organizmdagi shaklini o’zgartirgan (kuygandan so’ng organizmda hosil 
bo’ladigan toksinlar) hujayralar va b.q.lar kiradi. Endogеn omillar 
tufayli yuzaga kеladigan bronxial astma (BA) endogеn yoki topik dеb 
aytiladi. Misol uchun: «aspirinli» BA, homiladorlikdagi BA, psixogеn 
BA, zo’riqishdagi BA, gipеreozinofilli BA va b.q.
Patogenezi
organizmga allergenlar tushgandan so’ng ularga qarshi 
organizmda antitana ishlab chiqariladi, ular butun organizm bo’yicha 
tarqaladi va sensibilizatsiya yuzaga keladi. Organizmga qayta antigen 
tushgandan so’ng allergik reaktsiya vujudga keladi. Buning vujudga 
kelishi semiz hujayralarning shikastlanishi bilan bog’liq, chunki semiz 
hujayralar shikastlangandan so’ng ulardan biologik faol moddalar 
gistamin, serotonin, bradikinin kabi moddalar ajralib chiqadi. Biologik 
faol moddalar bronx mushaklarini qisqartiradi va bronxlar shilliq 
qavatidagi bezlarni gipersekretsiyasiga olib keladi va qon tomir 
kapilyarlari kengayadi ular o’tkazuvchanligini oshiradi. Bu o’z 

---

103 
navbatida bronxlarning torayishi, shilliq qavatlarining shishi hamda 
shilliq balg’am yig’ilishiga olib keladi.