O'zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim Vazirligi Toshkent Davlat stomatologiya institute Buxoro filiali

Etiologiyasi va patogenizi. 
Etiologik omillarni ekzo va endogen 
sabablarga bo’lish mumkin. 
Ekzogen
sabablar birinchi o’rinda jigar 
tsirrozi rivojlanishida viruslar (gepatit B va C viruslari), alkogolli 
ichimliklar, gepatotrop ta’sir etuvchi dori vositalari, oziq-ovqatlar 
tarkibida oqsil va vitaminlar yetishmovchiligi yoki ularni ichak 

---

356 
kasalliklari tufayli so’rilishini buzilishi, autoimmun mexanizmlar 
ahamiyatga ega. Kam hollarda Villson-Kanovalov kasalligi, α-antitripsin 
yetishmovchiligi, 
birlamchi 
sklerozlovchi 
xolangit, 
Baddi-Kiari 
sindromi, gemoxromatoz tufayli kelib chiqadi. Birlamchi billiar tsirroz 
alohida ajratiladi. Sanalgan shikastlovchi omillar tsirroz shakllanishini 
tezlashtiradi. Gepatotsit shikastlanishi tufayli ularda nekroz undan keyin 
esa jigar to’qimasida biriktiruvchi to’qima va tugunchali-regeneratsiya 
rivojlanadi. Toksik moddalar to’rtxlorli uglerod (CCl4), geliotrin, 
tioatsetamid va b. toksik moddalar jigarni toksiko-allergik tsirroziga olib 
keladi.
Jigar tsirrozining 
endogen
sabablariga xoleztazni kiritish mumkin. 
Jigar ichi va tashqi o’t yollari xolestaziga olib keluvchi omillarga, shu 
yollarda o’t toshlarini, parazitlarni tiqilib qolishi yoki bo’lmasa o’sma 
bilan bosilib qolishi, shu yollarni yallig’lanishini va shu tufayli xoleztaz 
kelib chiqishini kiritish mumkin. Shular bilan birga jigarni qon bilan 
ta’minlovch tomirlar trombozi, moddalar almashinuvi va endokrin 
omillar (tireotoksikoz, qandli diabet va b.q.) ni endogen sabablarga 
kiritish mumkin. Bular ta’sirida hosil bo’lgan biriktiruvchi to’qimalar va 
chandiqlar jigar strukturasini o’zgartiradi va qon tomirlarini siqib 
qo’yadi. Bu o’z navbatida jigarda oziq moddalar va kislorodga bo’lgan 
ehtiyojni qoniqtirmaydi va bu yerda kechadigan oksidlanish-qaytarilish 
jarayonlar, oqsil hamda fermentlar sintezi funksiyalarni buzilishiga olib 
keladi. Jigarda distrofik jarayonlar kuchayib, kasallik kechishini 
og’irlashtiradi va patologik jarayon doirasimon aylanadi.
Tsirroz rivojlanishida sinusoidlarda kapilyarlarda morfologik 
o’zgarishlar kuzatiladi; Disse bo’shlig’i kengayadi, ularda kollagen 
topiladi, moddalarni qalinlashuvi, qattiqlashuvi kuzatiladi va bundan 
bazal membrana, endoteliy fenestrlari diametri va soni kamayadi, 
gepatotsitlar mikrovorsinkalari tekislanadi. Tsirrozning patogenezini 
”sinusoidlarli kapilyarizatsiya” si kabi va boshqa o’zgarishlar, jigar 
hujayralarini funktsiyasini buzilishi bilan tushuntiriladi.