O'zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim Vazirligi Toshkent Davlat stomatologiya institute Buxoro filiali

 
O’zgaruvchan isitma 
(febris irregularis) har xil davomiylikka 
ega bo’lib, bir sutkada o’zgarib turishi bilan xarakterlanadi va ko’pgina 
kasallikda, ya’ni revmatizm, dizenteriya, sepsis, revmokardit va 
boshqalarda uchraydi. 
Haroratning rivojlanish davri quyidagicha (uch davrga bo’linadi). 
1.
 
Isitmaning ko’tarilish davri
(stadium incrementi). Bu davrda 
isitma kasallik turiga qarab, sekin - asta yoki birdan turli vaqt oralig’ida 
ko’tariladi. 
2.
 
Yuqorida maksimal haroratda turish davri
(stadium fastigii). 
Bu davr bir necha kundan bir necha haftagacha (hatto oylargacha) 
davom etishi mumkin. 
3.
 
Isitmaning pasayishi davri
(stadium decrementi). Bu davr 
kasallik xarakteriga qarab turlicha kechadi. Ba’zi vaqtlarda harorat 12-
24 soat ichida normagacha yoki normaga yaqin haroratgacha tez pasayib 

---

32 
ketadi, bunday pasayishni krizis yoki kritik isitma tushishi deyiladi. 
Ba’zan esa kritik pasayishdan oldin harorat ko’tariladi. Haroratning 
sekin-asta bir necha kun davomida pasayishi zotiljam, bezgak, toshmali 
terlama uchun xarakterli bo’lsa, litik pasayish esa bronxopnevmoniya, 
ich terlama uchun xarakterlidir. Ko’pincha haroratning litik pasayishi 
davomida sutkalik haroratning o’zgarishi 1
0
dan yuqori bo’ladi. Bu 
amfibolik davr deyiladi.
 

Fizikal tekshirish usullari
Palpatsiya
(palpatio)
- paypaslash ma’nosini anglatib, bir qo’l 
orqali (monomanual) hamda ikki qo’l orqali (bimanual), yuzaki va 
chuqur bo’ladi. Yuzaki palpatsiyada sohadagi og’riqlar, mushaklar 
elastikligi va holati kabilar va chuqur paypaslashda qorin azolarini 
holatiga baho beriladi. Palpatsiya 
tashqi va ichki
bo’lishi mumkin. 
Ichki palpatsiya urologiya, proktalogiya va ginekologiya amaliyotida 
qo’llaniladi. Ko’pchilik holatlarda palpatsiya bilan bir vaqtda ko’zdan 
kеchirish birgalikda o’tkaziladi. Qo’l kaftlari, barmoqlar va barmoq 
uchlari yordamida tibbiy xodim tеkshirilayotgan tanani qismi yoki 
a'zoning, yumshoqligini, elastikligini, qattiqlashganligini va haroratini 
sеzadi, hamda uning holati va o’lchamini aniqlaydi. Bu usuldan limfa 
tugunlari, qalqonsimon bеz, ko’krak qafasi va ayniqsa qorin bo’shlig’i 
a'zolarini tеkshirishda muhim ahamiyatga ega. Ko’krak qafasini 
palpatsiyasida uni elastikligi, ovoz drillashi, qovurg’alardagi og’riq 
(yoriqlar, siniqlar) va qovurg’alararo oraliq (nеvralgiyalar, miozitlar va 
b.)lar tеkshiriladi. Bu usul yurak-tomirlar tizimini tеkshirishda (yurak 
cho’qqi zarbi xususiyatini aniqlashda, mushuk xirillashi simptomini 
mitral va aortal klapan stenozini aniqlashda qo’llaniladi. Urologiya 
kasalliklarini aniqlashda ham qo’l keladi (misol: varikotsele, orxitlarni 
aniqlash). Qorin bo’shlig’i a'zolarini tеkshirishda palpatsiya usuli 
muhim o’rin egallaydi. Bu usul Obrazsov V.P. va Strajеsko P.D. 
olimlari tomonidan yaratilgan bo’lib, mеtodik chuqur sirpanuvchi 
palpatsiya dеb nomlanadi. Chuqur palpatsiya ketma-ketlik tartibi 
quyidagichadir. Barmoqlarni qo’yish, terini tortib burma hosil qilish, 
ichkariga yani paypaslanuvchi azoga kirish va palpatsiya kabi ketma-
ketliklardan tashkil topgan. Palpatsiya Ibn Sino davrida tomir urushini 
tekshirishda keng qo’llanilgan.