|
32
Samuelson, R. (2006). Cooling off about keeping up. Washington Post. Retrieved
August 12, 2006, from http:// www.realclearpolitics.com/articles/2006 /08/
experiencing_another _competiti .html.
33
The White House (2011). We can't wait: Obama administration announces two steps
to help businesses create jobs, strengthen competitiveness [press release]. Retrieved
November 13, 2011, from http:/ / www.whitehouse.gov/ the-press-offi ce/2011I10
/28 /we-cant-wait-o bama-administratio n-announces
two-steps-help-businesses-cr.
34
National Economic Council (2011). A strategy for American innovation: securing our
economic growth and prosperity. Retrieved November 6, 2011, from http:/
/www.whitehouse.gov/innovation/strategy.
45
2.3. Bandlik, ishsizlik, inflyatsiya va ularning
davlat byudjetiga ta‟siri
To‗liq bandlikning mazmun-mohiyati.
To‗liq bandlik iqtiso-
diy samaradorlik ko‗rsatkichi bo‗lib, 16 yoshdan katta bo‗lgan
fuqarolarning rasman korxonalarning daromad keltiruvchi ish
o‗rinlarida bandligi hisoblanadi. Amerika Qo‗shma Shtatlarida
mamlakat statistika xizmatlari har oyda 110 000 kishidan
iborat bo‗lgan 60 000 ga yaqin oilaning katta yoshdagi
a‘zolaridan so‗rovnoma o‗tkazadilar. So‗rovnomada respondent-
ning o‗tgan hafta mobaynidagi faoliyati to‗g‗risida so‗raladi.
Agar shaxs haq to‗lanadigan ishda ishlagan bo‗lsa, yoki haq
olmasdan bo‗lsa ham oilaviy korxonada ishlasa, ta‘tilda yoki
boshqa biron shunga o‗xshash holatda bo‗lsa, bu fuqaro band
hisoblanadi. So‗rovda qatnashgan shaxs hech qanday bunday
holatlarda bo‗lmasa, yoki ish qidirayotgan bo‗lsa, u ishsiz, deb
tan olinadi. Qolgan barcha aholi mehnatga layoqatsiz sifatida
ko‗riladi. Ishsiz deb tan olinishi uchun inson hozirgi paytda ish
joyi bo‗lmagan, oxirgi to‗rt oy ichida faol ish qidirayotgan,
bugungi kunda mehnatga layoqatli bo‗lishi kerak. Shuningdek,
ishdan bo‗shatilgan va hozirda ishga qaytishni kutayotgan
shaxslar ham ishsiz maqomiga ega bo‗ladi.
35
Bandlik holatini ko‗rsatuvchi ko‗rsatkich sifatida tez-tez
qo‗llanadigan ko‗rsatkich bo‗lib ishsizlik darajasi hisoblanadi.
Ishsizlik darajasi
muayyan davrda ishsizlar sonining mehnat
resurslari soniga nisbati orqali aniqlanadi. Ishsiz, deb
hisoblangan shaxs ish qidirishning rezyume tarqatish, ish
bilan ta‘minlash tashkilotlariga borish, ish masalasida telefon
qilish, reklama joylashtirish, onlayn-qidiruv va boshqa
usullaridan foydalanayotgan bo‗lishi lozim. Ish qidirayotgan-
larning maqomi 1994-yilda aniqlashtirilgan bo‗lib, oxirgi 12 oy
mobaynida ish qidirmagan yoki ish topolmay hafsalasi pir
35
U.S. Department of Labor, Bureau of Labor Statistics (2011). How the go vernment
measures unemployment. Retrieved November 10, 2011, fr om http:// www
.bls.gov/cps/cps_htgm.htm #where.
46
bo‗lgan kishilar bu ro‗yxatga kiritilmadi. Ish taklif qilinayotgan
e‘lonlarga qarab yurish yoki onlayn tarzda ish qidirib yurish
hisobga olinmaydi. Oxirgi to‗rt hafta ichida yuqorida
ta‘kidlangan ish qidirish yo‗llaridan faol foydalanmagan
shaxslar mehnat resurslari tarkibiga kiritilmaydi.
Garchi 1946-yildan keyin qabul qilingan Bandlik
to‗g‗risidagi qonunda (Employment Act) 3 foizdan 4 foizgacha
ishsizlik darajasi to‗liq bandlikning mezoni sifatida tez-tez tilga
olinib kelingan bo‗lsada, to‗liq bandlikning aniq ta‘rifi
qonunchilikda mavjud emas. 80-yillarga qadar ―ishsizlikning 3-
4 foizgacha bo‗lgan darajasi doimo saqlanib turadi, bu
chegaradan past bo‗lgan ko‗rsatkichga hech qachon erishib
bo‗lmaydi‖, degan fikrlar mavjud edi. Mehnat resurslarining
ayrim a‘zolari mehnatning xarakteri va malaka talablaridagi
o‗zgarishlar tufayli vaqtincha ishsiz bo‗ladilar. Ayrim
iqtisodchilar bu toifadagi ―tarkibiy‖ ishsizlarni to‗liq bandlikni
hisoblashda inobatga olmaslik kerak, deb hisoblaydilar. Ishga
qaytayotgan uy bekalari, o‗z ixtiyori bilan bir ish o‗rnidan
boshqasiga o‗tib yuruvchi yoshlar, shuningdek, jahon
iqtisodiyotidagi talabning tebranishi bandlikning 3-4 foizgacha
bo‗lgan darajasini ta‘minlashni qiyinlashtiradi.
1948-yildan 2011-yilgacha bo‗lgan davrdagi ishsizlik
darajasi 64 yil ichida 12 martagina 4 foizdan past bo‗lgan.
Bunday holat 1970-yildan 1998-yilgacha bo‗lgan davrdagi 4,9
foizlik ko‗rsatkichga qaraganda birmuncha yaxshiroqdir.
Ketma-ket kelgan to‗rt yil davomida ishsizlik darajasi 4-4,7
foizgacha, so‗ngra 2006-2007-yillarda 4,6 foiz bo‗lgan.
36
Qo‗shma Shtatlarda ko‗pchilik ishsizlikning 4 foizdan yuqori
bo‗lgan darajasida ham to‗liq bandlik terminini qo‗llash fikrini
yoqlaydilar.
To‗liq bandlikning mezoni sifatida ishsizlik ko‗rsat-
kichining yuqoriroq darajasining qabul qilinishi AQSH
iqtisodiyotining
avvalgiga qaraganda
tashqi
dunyodagi
36
U.S. Council of Economic Advisers (2011). Economic report of the president: 2011,
240.
47
hodisalarga tobora ko‗proq ta‘sirchanligi bilan bog‗liq. AQSH
korxonalari tashqi iqtisodiy larzalarga hamda iste‘molchilar
talablarining avvalgiga qaraganda tezroq o‗zgarishiga javob
berolmay qolmoqdalar, bu esa ayrim hollarda iqtisodiy
pasayish va ishsizlikka olib kelmoqda. 1997-yilda ishsizlik
darajasining 5 foizdan kam bo‗lgan vaqtda AQSHda
inflyatsiyaning past darajasi va YAIMning kutilmagan yuqori
o‗sish sur‘atlari natijasida AQSH iqtisodiyoti taraqqiyoti o‗zining
eng yuqori nuqtasiga erishdi va bu holat deyarli besh yil davom
etdi. Bu davr mobaynida, AQSHning past darajadagi ishsizlik
va past darajadagi inflyatsiya erasiga kirishi bilan bog‗liq
bahslar ishlab chiqarish nazariyasining hamda ishlab
chiqarishning umumiy hajmida inson kapitalining kamayishi
nazariyasining o‗zgarishiga olib keldi.
Shu bilan birga bunday gurkirashga ma‘lum darajada
fond bozorlaridagi o‗yinlar natijasida, ayniqsa, Internet,
telekommunikat-siyalar orqali savdolar natijasida erishildi.
Bundan tashqari 90-yillarning oxirida axborot texnologiyalariga
xarajatlar keskin ortib bordi va yillar davomida nobarqaror
bo‗ldi. 2011-yildagi voqealar, Afg‗oniston va Iroqdagi urushlar
natijasida yirik byudjet defitsitlari kelib chiqdi, ishsizlik
darajasi, 2006-2007-yillarni hisobga olmaganda 5foizdan 6
foizga ko‗tarildi. xatto 2009-yildan boshlab ishsizlik darajasi 9
foizdan oshib ketgach, 90-yillardagi 3-4 foizlik ko‗rsatkich ham
barqarordir, degan tushunchalar qabul qilindi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
