O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti samariddin elmirzayev

 
15.2. Korporativ birlashmalarning turlari 
Korporativ birlashmalarning tashkil etilishi keskin raqobat 
sharoitida yangi bozorlarga kirib borishda, ishlab chiqarishni 
modernizatsiyalashda, yangi loyihalarni o‘zlashtirishda, davlat
bilan soliq munosabatlarini samarali tashkil etishda va hokazolarda 
muhim ahamiyat kasb etadi. Shundan kelib chiqqan holda 
korporativ tuzilmalar ma’lum birlashmalar tarkibiga kirish orqali 
ham faoliyatni tashkil etishga e’tibor qaratadi.
Mamlakatimizda 
quyidagi 
asosiy 
tashkiliy-huquqiy 
shakllarda tashkil etiladigan xo‘jalik birlashmalari xo‘jalik 
boshqaruvi organlari hisoblanadi: 
- tarkibiga kiruvchi korxonalarning xo‘jalik birlashmasiga 
tegishli bo‘lgan aksiya paketlari orqali ana shu korxonalarning 
xo‘jalik boshqaruvini amalga oshiruvchi aksiyadorlik kompa-
niyalari, shu jumladan davlat-aksiyadorlik kompaniyalari; 

---

322 
- 
muassis-korxonalar 
tomonidan 
ular 
faoliyatiga 
ko‘maklashish 
uchun 
muassis-korxonalarning 
aksiyalari 
paketlarini boshqarish huquqisiz ayrim umumiy vazifalarni ularga 
topshirish yo‘li bilan ixtiyoriylik asosida tashkil qilinadigan 
uyushmalar. 
Xo‘jalik birlashmalarining asosiy vazifalari va funksiyalari 
quyidagilar hisoblanadi: 
- tarmoq va iqtisodiyot sohalarini barqaror rivojlantirishning 
istiqbolli strategiyasini belgilash; 
- marketing tadqiqotlarini tashkil etish, ichki va tashqi 
bozorlarda raqobatbardosh mahsulotlarning yangi turlarini ishlab 
chiqarishni (ishlar, xizmatlarni) o‘zlashtirish, ularning jahon 
bozorlariga kirib borishiga ko‘maklashish; 
- korxonalarni modernizatsiya qilish va texnologik jihatdan 
qayta qurollantirish, ushbu maqsadlarga xorijiy investitsiyalarni 
keng jalb qilishda yordam berish; 
- ular tarkibiga kiruvchi korxonalar va tashkilotlarga axborot 
xizmatlari ko‘rsatish; 
- kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini 
oshirishni tashkil qilish. 
Xo‘jalik birlashmalarining asosiy shakllari sifatida xoldinglar, 
moliya-sanoat guruhlari, kontsernlar, kontsortsiumlar, sindikat, 
kartel kabilar amaliyotda keng qo‘llaniladi. 
Xoldinglar aktivlari tarkibiga boshqa korxonalarning aksiyalari 
nazorat paketlari kiradigan aksiyadorlik jamiyatlari hisoblanadi. 
Bunda xolding yuridik shaxs bo‘lib bevosita ishlab chiqarish 
faoliyatini amalga oshirmaydi, lekin ishlab chiqarishni amalga 
oshiruvchi aksiyadorlik jamiyatlari aksiyalari nazorat paketiga 
egalik qiladi. Xoldinglarning sof xolding, ma’muriy xolding, 
moliyaviy xolding kabi turlari mavjud. O‘z navbatida xolding 
kompaniyasining o‘zi ham boshqa xoding kompaniyaning tarkibiy 
qismi bo‘lishi mumkin. Mamlakatimizda xoldinglar amaliyoti keng 
qo‘llaniladi. Bunda sho‘ba korxonalar faoliyatini markazlashgan 
tartibda boshqarib borish amaliyotiga jiddiy e’tibor qaratilgan. 

---

323