Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Baliq suyagi 
Baliq suyagi — grafik tashkilotchi, bir qancha muammolarni yoritish va hal 
qilishga urinib ko‘rish imkonini beruvchi, muammoni qo‘yish va hal qilish 
modeli. 
Ta’lim oluvchilar biror-bir mavzuni o‘rganyaptilar deb tasavvur qilamiz. 
Ishdan so‘ng, ular qandaydir muammo to‘g‘risida fikr yuritilgan matnni 
o‘qiydilar. Matnda turli yondashuvlarmuhokama qilinyapti, ularning yuzaga 
kelishining ba’zi sabablari va rivojlanish mexanizmlari ochib berilgan. O‘qish 
davomida ular “Fishboun” (“baliq suyagi”) sxemasi bilan ishlaydilar. 
1) Ushbu skeletning “bosh” qismida ular matnda ko‘rilayotgan muammoni 
qo‘yishadi. Skeletning o‘zida yuqori va pastki suyaklari mavjud. 
2) Yuqoridagi suyagida ta’lim oluvchilar o‘rganilayotgan muammoning 
kelib chiqish sabablarini ko‘rsatadilar. 
3) Yuqoridagi suyaklarning qarama-qarshisida pastkilari joylashgan, ularda 
ta’lim oluvchilar o‘qish davomida o‘zlari ko‘rsatib o‘tgan sabablarni 
tasdiqlovchi dalillarni yozadilar. Yozuvlar qisqa, mazmun va dalillarni 
ifodalovchi kalit so‘zlar va iboralardan iborat bo‘lishi kerak. Masalan, ekologik 
muammolar to‘g‘risida fikr bildirilayotgan bo‘lsa, ularning mavjudligini va 
dolzarbligini tasdiqlovchi aniq ma’lumotlarga suyanish muhimdir. Dalillar 
mavhum fikrlash to‘g‘risida emas, balki aniq mexanizm to‘g‘risida gapirishga 
imkon beradi. 
4) Ish (izlanish) individual yoki guruhlarda o‘tkazilishi mumkin. 
Muammolarning o‘zaro aloqasi, ularning umumiy xususiyatini namoyon etuvchi 
to‘ldirilgan sxemaning taqsimoti muhim bosqich hisoblanadi. 
Zig-zag 
Zig-zag— jamoaviy o‘qitish metodi bo‘lib, har bir ta’lim oluvchi guruhga 

---

166 
berilgan umumiy topshiriqning bir qismi hisoblangan individual topshiriq 
olishidan iborat. Shuning hisobiga shaxsiy javoblar (mas’uliyat) sohasi 
shakllanadi va ta’lim olish motivatsiyasi oshadi. Ushbu usul ta’lim oluvchilar 
guruhi barcha a’zolari faolligini ta’minlab, shu bilan birgalikda bilim olish 
uchun hamkorlik munosabatlarini yaratadi. Ushbu usul ta’lim oluvchilarga qisqa 
vaqt davomida ko‘proq o‘quv materiallarini o‘rganib chiqishga imkon beradi. 
Mazkur metod quyidagi ketma-ketlikda o‘tkaziladi: 1) Material tanlab oling va 
uni mantiqiy tugallangan qismlarga ajrating (4-6 qism). 2) Tanlangan 
materialning qismlari soniga mos ravishda 4-6 kishilik guruhlar tuzing. Bu 
guruhning har bir a’zosiga u o‘rganadigan materialning qismiga mos raqamni 
bering. 3) Materialni o‘rganish uchun taqsimlang. 4) "Ekspert" guruhlarni 
tuzing. Ekspert guruhlar – bu bir xil vazifa olgan ta’lim oluvchilar guruhi 
(masalan, birinchi qismni olgan "A" guruhi a’zosi, xuddi shu birinchi qismni 
olgan "V" guruh a’zosi bilan uchrashadi). Hamkor-ekspertlar materiallarini 
birgalikda o‘qib, o‘rganadilar, uni bayon etishning samarali usullarini va yangi 
guruhlaridagi sheriklari materialni qanday tushunganliklarini tekshirish uchun 
nazorat savollarini rejalashtiradilar, o‘z guruhlarida taqdimotni tayyorlaydilar. 
5) Ta’lim oluvchilar o‘zaro o‘rganish va tekshirish uchun o‘z guruhlariga 
qaytadilar. Bu yerda ular bir-birlarini ketma-ket o‘rganilgan material bilan 
tanishtiradilar. "Ekspert" vazifasi - guruhning har bir a’zosi materialning o‘ziga 
berilgan qismini o‘zlashtirishidan iborat. Guruhning vazifasi: har kim butun 
mavzuni to‘liq o‘zlashtirishi kerak. 6) Tushunganliklarini tekshiring va yakun 
yasang. Barcha guruh uning har bir a’zosi materialni to‘liq o‘zlashtirishiga javob 
beradi. So‘ngra guruhning alohida a’zosini o‘z bilimlarini turli usullar bilan 
namoyon etishlarini so‘rash mumkin. Nazorat turlari: eskpertlar taqdimoti, 
yozma ishlari, savollarga javoblar, test topshiriqlari.