|
komponentlarini
integratsiyalash
tamoyillari.
Tizim
komponentlari – taqsimlangan yadro (SQL- bilash ishlash triggerlar bilan bank
ma’lumotlari bazasi xizmatlari - ikkita barqaror holatga va hisoblar bilan ishlash
tartibiga ega), foydalanuvchining ish joyi (hujjatlarni qayta ishlashda mijoz taklifi)
va elektron hujjatlar bilan ishlash tizimi (ish o‘rni va ma’lumotlar bazasi o‘rtasida
almashinuvchi hujjatlar) — maksimal darajada integratsiyalashgan bo‘lishi shart.
Bu, xususan, quyidagilarni anglatadi:
—
bir ish o‘rniddan boshqasiga jo‘natilgan hujjatlar, oxirgi joylashuviga
ko‘ra avtomatik tarzda yokiushbu ish o‘rniga o‘sha zahoti mahalliy tarmoqlarga
uzatilishi mumkin; eki elektron hujjat yuritish tizimiga tushishi va istalgan
masofaga tarqalishi mumkin;
— elektron hujjatlarni yuritish tizimi “bank-mijoz” tizimida istalgan turdagi
elektron hujjatlarni, shuningdek, mijozlarning to‘lov qog‘ozlarini bir xilda
yo‘naltiradi. U bank tizimining yadrosi tomonidan avtomatik tarzda tuzilgan
elektron hujjatlarni (masalan, hisob varag‘i bayonnomalari), do‘kondagi savdo
terminali tomonidan yaratilgan savdo kartasi operatsiyalarini; tashqi tizimdan
keltirilgan elektron hujjatlar (aytaylik, SWIFTdan) yo‘naltiradi.
—
mijoz takliflari hujjatlarning konkret shakliga sozlangan, yadro va
elektron hujjatlarni yuritish tizimi bilan almashlashning yagona ko‘rinishiga ega
bo‘lgan standartlashgan dasturiy qobiqni taqdim etadi.
Baza ob’ektlari. Ko‘rib chiqilayotgan tizimda quyidagi asosiy ob’ektlar ajratiladi:
hujjat, foydalanuvchining identifikatori, foydalanuvchi manzili, hisob-kitob, operatsiya
va mikroprotsessorli karta. Ularning har birini qisqacha ko‘rib o‘tamiz.
Hujjat uni qayta ishlashning yo‘nalishi (bosqichlar ketma-ketligida taqdim
etilgan) va har bir bosqichda hujjatlarni qayta ishlash algoritmilariga mos keluvchi
ekran shakllarini to‘plash bilan belgilanadi.
Foydalanuvchi identifikatori konkret foydalanuvchining kirish huquqini
belgilaydi. Foydalanuvchi bevosita tizim yoki mikroprotsessorli karta orqali rasmiy
so‘raladigan parol bilan identifikatsiyalanadi; bu o‘z navbatida, foydalanuvchidan
228
PIN-kod (personal identifikatsiyalangan kod) kiritishni talab qilishi mumkin.
Foydalanuvchi manzili hududiy taqsimlangan bank tizimida konkret
foydalanuvchining joylashgan erini o‘rnatadi. Manzil xuddi shu mahalliy tarmoq
ichida ham mahalliy, ham hududiy masofaviy global (boshqa manzilga nisbatan)
bo‘lishi mumkin.
Hsob-kitob. Hisoblar holatidagi o‘zgarishlarning hozirgi holati va tarixi SQL-
ma’lumotlar bazasida serverida saqlanadi, ular ma’lumotlar bazasining yaxlitligini
va mijozlar dasturidan hisoblarni himoyalashni ta’minlaydigan triggerlar va server
protseduralari orqali o‘zgarishi mumkin..
Operatsiya — ketma-ket bajariladigan uzatmalar va hisoblar hoolatini
o‘zgartiradigan ayrim hisobot ma’lumotlar to‘plami. Operatsiyaga bog‘liq hujjatlar
bilan bosqichga erishishda avtomatik tarzda yaratiladi. Quyidagi shartlarga rioa
qilishda amalga oshiriladi (bajariladi):
agar operatsiyani tashkil etadigan uzatmalar bank tizimining yadrosiga
etkazilgan bo‘lsa (ular masofaviy ish o‘rnida avtonom Offline-rejimda
shakllanishi mumkin);
operatsiya olib borish bilan bog‘liq sanalar kirishida (va hujjatda
ko‘rsatilganda) uzatmalar kechiktirilgan bo‘lishi mumkinligi hisobga olingan
bo‘lsa;
ushbu operatsiya bilan bog‘liq umumiy tipdagi ayrim mantiqiy shartlarni
amalga oshirishda. Ushbu turdagi hujjatning shakllanishida (sozlashida)
yuklatilgan bunday sharoitda, masalan, muayyan limitdan summa
miqdorining oshib ketishida bo‘lim boshlig‘i tomonidan (shaxsiy parol yoki
kartochkaga ega bo‘lgan) operatsiyani tasdiqlash zarurati bo‘lishi mumkin.
Mikroprotsessorli karta — tizim foydalanuvchilarining identifikatsiya
vositasi va erkin shakldagi elektron to‘lov hujjatlarining avtorizatsiya vositasi.
Elektron to‘lov hujjatini elektron imzo bilan himoya qilishga imkon beradi,
Pozvolyaet zaщitit elektronnыy platejnыy dokument elektronnoy podpisyu,
manzilni esa olishda uning autentifikatsiyasini olib borish kerak, ya’ni, hujjat
(mijozdan to‘lov qog‘ozi, do‘kondan savdo tranzaksiyasi va hokazo) jo‘natuvchi
229
ko‘rsatmasi bilan tuzilganiga va tasdiqlanmay o‘zgartirilmaganiga ishonch hosil
qilish kerak. Ushbu kartaning parol bilan taqqoslaganda mijozning autentifikatsiya
qilish maqsadida foydalanilganda asosiy afzallik – bu noyoblik (takrorlanmaslik),
shu bilan birga parol ko‘rilgan yoki qandaydir yo‘l bilan ko‘chirilgan bo‘lishi
mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
