O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi tosnkent moliya instituti

Ma’lumotlarning  yagona  bazasi  ko‘p  foydalanuvchilar  ishini  ta’minlaydi. 

Ma’lumotlarning  taqsimlangan  bazasidan  foydalanish  sanoat  SUBD  (MS  SQL 

Server,  Oracle,  Informix,  DB2)  asosida  tavsiya  etiladi.  Ko‘rsatilgan  SUBD 

tranzaksion  mexanizm,  kirishni  chegaralash  vositasi,  tarmoq  butunligini  qo‘llab 

quvvatlash vositasi va ma’lumotlarning qarama-qarshi emasligini o‘z ichiga oladi. 

Ma’lumotlarning taqsimlangan bazasini qo‘llash ma’lumotlar xavsizligining zaruriy 

darajasini  ta’minlashga  imkon  beradi,  bank  dasturchisi    esa  ilovalarning 

mazmundor qismini optimallashtirishga imkon beradi. 

Real  vaqt  rejimida  ishlash.  Real  vaqt  rejimida  boshqaruv  ta’siriga  tizim 

reaksiyasi tizim boshqarayotgan jarayon kechish tezligiga mos bo‘lishi kerak. 

Ishning  xavfsizligi  va  ishonchliligi.    To‘xtab  qolgan  dasturiy  ta’minot  yoki 

vuz hujumlar hududiy taqsimlangan bank  axborot tizimida miqdoriy (zarar hajmi) 

yoki  sifat  (imij  tushishi,  muvaffaqiyatsizlik,  kelishuvlar  va  hokazo  )  soxta 

natijalarga ega bo‘lishi. 

Avtomatlashtirilgan bank tizimi tamoyillari orasida quyidagilar ajralib turadi: 

 

Foydalanuvchilarning 

dinamik 

ish 

o‘rni 

tamoyillari. 

Avtomatlashtirilgan  bank  tizimi  foydalanuvchisining  ish  o‘rni  dinamik  jihatdan 

tuziladi  (quriladi)  va  foydalanuvchiga  tayinlangan  hujjatlarni  to‘plash,  hujjatlarni 

qayta  ishlash  bosqichlari,  taqdim  etilgan  huquqlar  to‘plami  bilan  manzil  (ism) 

sifatida  belgilanadi.  Foydalanuvchi  tizimiga  o‘z  ismi  bilan  kirib,  uning  mayayyan 

hujjatlari  bilan  ishlaydi.    Agar  foydalanuvchi  uchun  (yoki  uning  bo‘limlari)  u 

ishlaydigan  hujjatlar  to‘plami  o‘zgarsa,  mos  ravishda  uning  ish  o‘rni  ham  qayta 

sozlanadi.    Boshqacha  qilib  aytganda,  barcha  dinamik  ishlar  sozlanishi:  tizim 

---

226 

 

joylari  tizim  ishga  tushirulguncha  va  ish  jarayonida  zarur  bo‘lganda  yuz  beradi. 

Bunda  konkret  foydalanuvchi  identifikatoriga  (guruh  bilan  bo‘lishi  ham  mumkin, 

ya’ni  bank  bo‘limlari  identifikatori  bilan)  konkret  hujjatlar  va  ularni  qayta  ishlash 

bosqichlari tayinlanadi. 

  Bankning  elektron  hujjat  yuritish  tizimida  bazalash  tamoyillari. 

Bankning  elektron  hujjat  yuritish  tizimi  —  yaratish,  modifikatsiyalash  va  bank 

ichida  bo‘lgani  kabi  bank  va  mijoz  o‘rtasida,  bank  va  fiiliallarida,  banklar  yoki 

hisob-kitob  (to‘lov)  tizimlar    tomonidan  elektron  hujjatlarni  uzatishning  amaliy 

telekommunikatsion  muhiti.  Ushbu  tamoyilga  rioya  qilish  barcha  tashqi  hujjatlar 

majburiy  tartibda  elektron  hujjatlarni  yuritish  tizimiga  tushadi  va  boshqa  bank 

ilovalari elektron hujjat yuritish tizimi orqali qabul qilib va  jo‘natib hujjatlar bilan 

ishlaydi.  Bankning  elektron  hujjatlarni  yuritish  tizimining  o‘zi  tashqi 

telekommunikatsion tarmoqlarning global aloqasi foydalanilishi  mumkin, masalan, 

SPRINT, Internet yoki RF MB. 

  Hujjatlarni  qayta  ishlashning  Online-  va  Offline-  texnologiyalaridan 

birga  foydalanish  tamoyillari.    Online-texnologiyasi    vaqtning  real  rejimida 

hujjatlarning  avtomatik  generatsiyalanish  operatsiyasi  (simlar)  daqiqasida 

hujjatlarni  qayta  ishlanishiga  (simlarni  etkazib  berish)  imkon  beradi.  Offline- 

texnologiyasi  hujjatlarni  avtomatik  tarzda  qayta  ishlash,  foydalanuvchining  ish 

joyiga s imlar generatsiyasiga,   keyinchalik  ularning operatsiya kunining yadrosida 

hisob  bo‘yicha  tarqatish  uchun  elektron  hujjatlarni  yuritish  tizimi  orqali 

tarqatilishiga  imkon  beradi.  Ushbu  tamoyilga  rioya  qilish  foydalanuvchining    ish 

joyini  dinamik  (operatsiya  kunining  yadro  hisob  ma’lumotlari  bazasi  serveri  bilan 

mavjudligiga  qarab)  jihatdan  ushbu  texnologiyalardan  istalganida  qurish 

mumkinligini anglatadi. 

  Hujjatlarning  noyob  identifikatsiyasidan  foydalanish  tamoyillari. 

Hujjatlarning  noyob  identifikatsiyasi  (raqamlash)  tizimini  qo‘llash  (jumladan, 

masofaviy yaratilgan) ushbu hujjatlar bo‘yicha olib borilganlarni va  ularning hisob 

holatiga  ta’sirini  identiyikatsiyalashga  va  tahlil  qilishga  imkon  beradi.  Hujjatlar 

identifikatorlari hujjatlarning ma’lumotlari bilan paydo bo‘lgan barcha operatsiyalar 

---

227 

 

haqidagi axborotlarda ishtirok etadi. 

  Tizim