O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

 
5.7.3. Yer qazuvchi-tashuvchi mashinalar bilan gruntni qazish 
 
Yer qazuvchi-tashuvchi mashinalarga yuk ortgichlar, skreperlar, buldozerlar, 
greyderlar va greyder-elevatorlar kiradi. Ularning qullanilishida yer inshootining 
fazoviy shakli va geometrik o‘lchamlari bilan bog‘liq holda, gruntni tashish 

---

153 
uzoqligi, mashinalar alohida tiplarining tor doirada ixtisoslashtirilganligi, yer 
qazuvchi-tashuvchi mashinalarining qo‘llanilishi bo‘yicha aniqlangan bir qator 
cheklanishlarga qaramasdan ularning yordamida ishlarni olib borishning turli 
sharoitlarida ko‘plab asosiy, yordamchi va tayyorgarlik jarayonlarini bajarish 
mumkin. Buldozer va skreperlar bir tsikl davomida gruntni qaziydi, uni kuchiradi, 
ko‘tarmaga to‘kadi va zaboyga bo‘sh holatda qaytib keladi. Bu mashinalar 
yordamida bajarilgan ishlarning qiymati bir cho‘michli ekskavatorlar yordamida 
bajarilgan ish qiymatiga nisbatan 3...4 marta arzondir. 
Buldozerlar
qurilishda katta hajmdagi yer ishlarini bajaradi. Asosiy texnik 
parametrlar bazaviy mashinaning quvvati va massasi. Texnologik parametrlar – 
buldozer surgichining uzunligi Hozirgi paytda bazaviy traktor quvvati 600 kVt dan 
yuqori bo‘lgan buldozerlar qo‘llanilmoqda.
Buldozerning texnologik imkoniyatlarini kengaytirishga bazaviy traktorga 
buldozer jihozlari bilan birgalikda almashtiriladigan qushimcha jihozlar 
yumshatgich, nishab qiluvchi, buta kesuvchi, qanotchalar, uzaytirgich, tayanchlar 
(buldozerdan skreperlarni itargich sifatida foydalanish) o‘rnatish orqali erishiladi. 
Gidroyuritmaning keng qo‘llanilishi surgichni reja bo‘yicha boshqarish tizimini 
yaxshilash va ko‘ndalang qiyshayishini boshqarish imkonini berdi. Buldozer ishchi 
organini avtomatik boshqarish va tekislash ishlari sifatini oshirishni ta’minlovchi 
avtomatik tizimlarni bo‘ldozerlarga o‘rnatish orqali ularning ish samaradorligini 
oshirishga erishiladi. 5.18 – rasmda zamonaviy buldozer sxemasi ko‘rsatilgan.
Buldozerni kompleks texnologik jarayon tarkibida qo‘llash ko‘p sonli 
yordamchi, tayyorgarlik va asosiy jarayonlarni mexanizatsiyalashni ta’minlaydi. 

to‘nka va butalarni kovlab olish; 

gruntning o‘simlik qatlamini qirqib olish va chetga surish; 

tushadigan qiya yo‘llar va gruntni tashishga mo‘ljallangan 
yo‘llarni qurish hamda ularni asrash; 

tekislash, yer inshootlari elementlarini tozalash va pardozlash; 

drenaj ariqlarni qazish; 

kirish yo‘llarini qurish; 

---

154 

turli turdagi yer inshootlarida gruntni qazish va qazilgan gruntni 
joylashtirish; 

gruntni qurilish maydoni chegarasida surish; 

joylanayotgan gruntni qavatma-qavat tekislash; 

qiyin ishlanadigan va muzlagan gruntlarni yumshatish; 

qazilma va yon bo‘shliq (pazuxlar)larni zichlab qayta to‘ldirish; 
Buldozerlardan gruntni qazilmadan ko‘tarmaga 100 m masofagacha surishda 
foydalaniladi, quvvatli traktorlar ishlaganda bu masofa uzaytirilishi mumkin. 
Buldozerlar transheya va kotlovanlarni chetida joylashgan grunt bilan yon 
bo‘shliqlari (pazuxlari)ni qayta to‘ldirishda, kotlovanlarning tubini boshqa 
mexanizmlar bilan ishlangandan keyin tozalashda, gruntni tekislash va 
rejalashtirishda, katta va chuqur bo‘lmagan kotlovanlarni qazishda qo‘llanadi. 
Gruntni uzoq masofaga surishda buldozer surgichining yon tomonlari qanotlar 
bilan jihozlanishi mo‘mkin.
. 
5.18. – rasm. Buldozerning printsipial sxemasi. 
Buldozerlar gruntlarni ishlash qiyinligi bo‘yicha uch guruhga bo‘linadi. 
Uchinchi guruh gruntlari oldindan yumshatgichlar bilan yumshatiladi. 

---

155 
Buldozerning