O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

 
 
9.44.-rasm. Po‘lat profilli to‘shamadan yopma: 
a – tom yopma sxemasi; b – to‘shama listlarini kombinatsiyalangan parchin mix bilan 
biriktirish; v – parchin mixni o‘rnatish ketma – ketligi; g – to‘shamani o‘zi kesib kiruvchi vint 
bilan mahkamlash; d – to‘shamani dyubel bilan mahkamlash; ye – dyubel; 1 – po‘lat progon; 2 – 
to‘shama; 3 – to‘shamani progon bilan ular ulanish joyida o‘zi kesib kiruvchi vint bilan 
biriktirish; 4 – o‘shaning o‘zi, to‘shama oraliqlarida (chuqurchalarida); 5 – alyuminiy 
qorishmasidan ishlangan parchin mix; 6 – po‘lat sterjen; 7 – o‘zi kesib kiruvchi vint; 8 – po‘lat 
shayba; 9 – zichlashtiruvchi shayba; 10 – parchin mixni qo‘yadigan asbob; 11 – dyubel; 12 – 
polietilenli qistirma; 13 – polietilendan ishlangan o‘tkir uchlik. 
Xarita ilish sxemasiga muvofiq ilinadi va xaritaning o‘lchamiga bog‘liq 
holda kran bilan ko‘tariladi va yotqiziladigan joyga uzatiladi. Listlar ko‘rinishidagi 
to‘shama yoki oldindan yiriklashtirilgan 6x6, 6x12, 12x12 m o‘lchamdagi xaritalar 

---

477 
tom yopmasi progonlari ustiga yoki tom yopmasi bloklari ustiga yotqiziladi. Tom 
yopma progonlarini fermalarning tugunlari bo‘yicha o‘rnatishadi, to‘g‘ri 
to‘rtburchakli berk profillardan iborat bo‘lgan fermalar qo‘llanilganda – bevosita 
fermalarning yuqori belbog‘lariga o‘rnatiladi. Profilli to‘shama xaritalarining 
holati ularni o‘rnatish joyidagi o‘q belgisi chiziqlari bo‘yicha to‘g‘irlanadi.
Xaritalar progonlarga o‘zi kesib kiruvchi ruxlangan vintlar, kamdan-kam 
hollarda dyubellar va elektr parchin mixlar bilan mahkamlanadi. Tom yopma 
to‘shamalarini progonga mahkamlash uchun ularda oldindan elektr asbobi 
yordamida 5,5 mm diametrli ikki tomoni ochiq teshiklar ochiladi, keyin bu 
teshiklarga gayka buragich yordamida 6 mm diametrdagi o‘zi kesib kiruvchi 
vintlar kallagi ostiga plastmassa yoki po‘lat shaybalarni qo‘yib kiritiladi.
Kombinatsiyalangan parchin mixlar uchun (tom yopma listlarini o‘zaro 
biriktirish uchun qo‘llaniladigan) listlarda 5 mm diametrli teshiklar teshiladi, 
teshiklarga parchin mixlarning po‘lat sterjenli kallagini pastga qaratib, alyuminiyli 
parchin mix kallagini esa yuqoriga qaratib, kiritiladi. Parchinlash pnevmogidravlik 
to‘pponcha yoki maxsus richagli qisgichlar bilan bajariladi. Parchinlashda parchin 
mixning kallagi pastga siqiladi va qisib olingan po‘lat sterjen kuch bilan yuqoriga 
tortiladi. Sterjenni tortishda uning kallagi parchin mixning pastki tsilindrik qismini 
ezadi, bunda parchin mixning pastki kallagi hosil bo‘ladi. Parchin mixning pastki 
kallagi hosil bo‘lishi tugashi bilanoq metall sterjen ingichkalashgan kesimida 
sindiriladi va uning yuqori qismi parchin mixdan chiqarib olinadi. 
Po‘lat profilli to‘shama konveyerda yig‘iluvchi yirik blokli tom yopmalarni 
montaj qilishda qo‘llaniladi. Bu holda tayyor xaritalarni yig‘ishda to‘shama 
bo‘yicha bug‘dan izolyatsiya qiluvchi qatlam beriladi, isitkich qatlami yotqiziladi, 
gidroizolyatsion qoplama yelimlanadi. 
Juda kam hollarda tom yopmani qurish uchun yig‘ma temirbetondan 
foydalaniladi. Bu holda tom yopma plitalari tayanch tugunlardan tom yopma tepa 
qirrasiga tomon yo‘nalishda simmetrik ravishda yotqiziladi. Fonar mavjud 

---

478 
bo‘lganda, oldin ferma bo‘ylab, keyin fonar bo‘ylab tepa qirradan chetlariga qarab 
montaj qilinadi.