O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

9.4. Bir qavatli sanoat binolari metall 
konstruktsiyalarini montaj qilish 
9.4.1. Umumiy qoidalar. 
 
Po‘lat karkasli sanoat binolarining montaj elementlariga Ustunlar, kran osti 
to‘sinlari, stropila osti va stropila fermalari, faxverk elementlari, bog‘lamalar, 
po‘lat profilli to‘shama kiradi.
 

---

469 
Qurilishga jo‘natiladigan konstruktsiyalarning gabarit o‘lchamlari tashish 
sharoitlariga bog‘liq bo‘ladi. Ko‘pincha konstruktsiyaning massasi montaj qiluvchi 
kranning yuk ko‘tarish qobiliyatidan kichik bo‘ladi va montaj qilishdan oldin 
konstruktsiya yiriklashtiriladi. Bu kranning ko‘tarishlar sonini qisqartirishga, 
demak montajni tezlashtirishga imkon beradi. Yiriklashtirilgan konstruktsiyalarni 
montaj qilishda eng asosiysi – balandlikda ishlash vaqtini qisqartirishga, montaj 
qilish moslamalaridan oqilona (ratsional) foydalanishga va mehnat sharoitlarini 
yaxshishga erishiladi.
 
Po‘lat konstruktsiyalar tayyorlovchi zavodlardan qismlarga ajratilgan holda 
(jo‘natish markalari bilan) keltiriladi. Qurilish konstruktsiyalari temir yo‘l 
platformasiga yoki maxsus jihozlangan yarimtirkamali shatakga sig‘masa, u holda 
ular tarkibiy qismlarga ajratiladi. Metall konstruktsiyalarni montaj bloklariga 
yiriklashtirish uchun qurilish maydonining omborida yoki montaj qilish hududiga 
bevosita yaqin joyda konstruktsiyalarni yiriklashtirib yig‘ish maydonchasi 
jihozlanadi
Tutashmalarida yiriklashtirilayotgan elementlarning qismlarining o‘zaro 
joylashishini qayd qiluvchi (fiksatsiyalovchi) yig‘ish teshiklariga ega bo‘lgan 
po‘lat fermalar, to‘sinlar va Ustunlar stellajlarda boltlar va tiqinlarni qo‘llash bilan 
gorizontal holatda yig‘iladi, bolt va tiqinlar elementlarning o‘zaro joylashishini 
qayd qiladi (fiksatsiya) qiladi va siljishining oldini oladi. Agar 
konstruktsiyalarning biriktiriladigan joylarda yig‘ish teshiklari bo‘lmasa, u holda 
stellajlarga fiksatorlar mahkamlanadi, ularga qarab yiriktirilayotgan elementning 
asosiy o‘lchamlari aniqlanadi. Yig‘ilayotgan konstruktsiyalarning fiksatorga 
tutashadigan joylarida uchun montaj teshiklari mavjud bo‘lganda, u holda 
fiksatorlarda ham teshiklar parmalanadi va konstruktsiyalar fiksatorga boltlar bilan 
mahkamlanadi.
Ustunlarning chetki qatorlari uchun po‘lat kranosti to‘sinlari tormozlash 
konstruktsiyalari 
bilan 
birgalikda 
vertikal 
holatda 
yiriklashtiriladi. 

---

470 
Konstruktsiyalarni yiriklashtirib yig‘ish bilan bir vaqtda zinapoyalar, kajavalar 
(lyulkalar) o‘rnatiladi, ehtiyot arqonlari tortiladi. Konstruktsiyaga uni bevosita 
loyiha holatida montaj qilish va yig‘ish uchun zarur bo‘lgan detallar 
mahkamlanadi. 
Metall karkasli bir qavatli binolar uchun kompleks montaj tavsiya etiladi, 
bunda alohida montaj qilish yacheykasida Ustunlar, kran osti to‘sinlari, stropila 
osti va stopila fermalari ketma-ket o‘rnatiladi, tom usti qoplamasi yotqiziladi.