O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

9.4.5. Metall konstruktsiyalarning payvandlangan birikmalari 
 
Po‘lat konstruktsiyalarning montaj birikmalari payvandli, boltli va o‘ta 
mas’ul konstruktsiyalar esa parchinli biriktirilgan bo‘ladi. Zarur bo‘lganda po‘lat 
konstruktsiyalar temirbetonli konstruktsiyalarga biriktirish elementlarini qo‘yma 
payvandlash detallariga payvandlab yoki boltlar yordamida biriktiriladi. 
Payvandlangan birikmalar yuk ko‘taruvchi konstruktsiyalarni bikr 
biriktirishda va zarur bo‘lgan hollarda elementlarning zich, suv gaz singib 
o‘tmaydigan birikmasiga ega bo‘lishda qo‘llaniladi. Bunday konstruktsiyalarga 
domna pechlarning kojux (ustini o‘rab turuvchi qoplama) lari, changtutqichlar, 
rezervuarlar, gazgolderlarning listli konstruktsiyalari kiradi. Bikr birikmalarga 
Ustunlarning o‘zaro, Ustunlar va kranosti to‘sinlari, Ustunlar va stropila 
fermalarning tutashmalarining birikmalari kiradi.
Montaj elementlarining payvandlanadigan birikmalari dastlab dag‘al montaj 
boltlari bilan o‘zaro biriktiriladi, lekin mustahkamlikka hisoblash bo‘yicha olingan 
mustahkamlik yetarli bo‘lmaganligii tufayli elementlar o‘zaro payvandlanadi. 
Biriktirilayotgan konstruktsiyalarning turiga bog‘liq holda elementlar o‘zaro 
bevosita payvandlanishi yoki qo‘shimcha tutashmali ust qo‘yilmalar yordamida 
payvandlanishi mumkin.
Ustunlarning tutashish joylari.
Balandligi 18 m va undan ortiq bo‘lgan 
Ustunlar tashishdan oldin transport vositalarining o‘lchamlaridan kelib chiqqan 
holda jo‘natiluvchi elementlarga bo‘linadi. Montaj qilishda Ustunlarning bu 
qismlari o‘zaro biriktiriladi, payvandlash bevosita yoki po‘lat qo‘yilmalar 
yordamida bajarilishi mumkin, ular boltlar yordamida o‘rnatiladi va biriktiriladigan 
elementlarga payvandlanadi. Bir qavatli sanoat binolari Ustunlarining tutashma 

---

479 
joylarini, odatda, kran usti qismida kran osti to‘sinlaridan yuqoriroqda qilinadi. 
Ustunning kranusti va asosiy qismining frezerlangan ko‘ndalang tomonlari bir-biri 
bilan o‘zaro biriktiriladi hamda tutashmalarni (tutashma) tekisligi bo‘yicha 
payvandlanadi. Katta bikrlik hosil qilish uchun ikkala qism bir-biri bilan 
tutashtiradigan listli qo‘yilma bilan biriktiriladi.