O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Qoziqlarni bosib botirish
yaxlit va quvursimon kesimli (3...5 m) qisqa 
qoziqlar uchun qo‘llaniladi. Statik bosib kiritish quydagi ketma-ketlikda amalga 
oshiriladi: qoziq agregatning yo‘naltiruvchi strelasida vertikal xolatda o‘rnatiladi. 
Keyin qoziqning boshiga kallak tushiriladi va mahkamlanadi, bu kallak baza 
mashinasidan (traktor, ekskavatordan) bloklar tizimi va poliplastlar orqali bosimni 
bevosita qoziqqa beradi, qoziq esa shu bosim tufayli asta-sekin gruntga botadi. 
Qoziq loyihadagi belgiga yetgandan so‘ng botirish to‘xtatiladi, kallak yechib 
olinadi, agregat yangi pozitsiyaga ko‘chib o‘tadi. Bir paytda ikki mexanizmdan 
foydalangan holda statik bosib kiritish qo‘llanilishi mumkin (6.11-rasm). 
Qoziqlarni burab kiritish
bilan botirish po‘lat uchlikka ega po‘lat va 
temirbeton qoziqlarni avtomobil yoki boshqa o‘ziyurar vositalar negizida montaj 
qilingan mobil qurilmalar yordamida burab kiritishiga asoslangan. Bu usul 
ko‘pincha elektr uzatish, radioaloqa va boshqa inshootlar liniyalarining machtalari 
ostidagi poydevorlarni qurishda qo‘llaniladi, bunda vintli qoziqlarning ko‘taruvchi 

---

227 
qobiliyatidan va ularning sug‘urib olishga qarshilik ko‘rsatishidan yetarli darajada 
foydalanish mumkin (6.12-rasm). 
6.11-rasm. Qoziqni statik bosish bilan botirish (kiritish) sxemasi: 
1 − tayanch plitani tushirish va kallakni ko‘tarish uchun chig‘ir va tortqi arqon; 2 − strela 
uzaytiruvchilari; 3 − bloklar; 4 − strela ramasi; 5 – kallak bloklar bilan; 6 − bosuvchi arqon 
(kanat); 7 − bosuvchi chig‘ir; 8 − tayanch plita; 9 − bosuvchi arqonning ajratuvchi bloki; 10 − 
qoziq; 11 − rama; 12 − traktor. 
6.12-rasm. Qoziqlarni burab kiritish jarayoni sxemasi: 

---

228 
a − kuchsiz gruntlarga botirishda uchlikning konstruktsiyasi; b − o‘shaning o‘zi, zich 
gruntlarga botirishda; v − qoziqni botirish sxemasi; 1 − ishchi organning og‘ish reduktori; 2 − 
ishchi organ (kabestan); 3 − qoziq; 4 − qoziqning uchligi; 5 − chiqariluvchi tayanchlar. 
Burab kiritish qurilmasi ishchi organdan, aylantirish yuritmalari va ishchi 
organni egish yuritmalaridan, gidrotizimdan, boshqarish pultidan, to‘rtta gidravlik 
chiqariluvchi tayanchlardan va yordamchi qurilmadan tashkil topgan. Ishchi organ 
kabestan (vertikal chig‘ir)-ikki juft tutqich va elektrodvigateldan iborat mexanizm. 
Tutqichlar qoziqni siqib oladi va unga elektrodvigateldan olgan aylanishni uzatadi. 
Vazifasiga bog‘liq holda (yuklanishni katta yuzaga uzatish yoki zich gruntlarga 
chuqur kirish) uchliklarning vintli kuraklarining diametri 3 m gacha bo‘lishi 
mumkin, kuraklarning minimal diametri 30 sm ni tashkil etadi; qoziqlarning 
uzunligi 20 m dan ortiq bo‘lishi mumkin.
Ishchi organning konstruktsiyasi quyidagi operatsiyalarni bajarish imkonini 
boradi: vintli qoziqni ishchi organning quvuri ichiga tortish (qoziqqa dastlab 
inventar metall qobiq kiydiriladi), qoziqni vertikaldan 0...45
0
chegaralarida 
berilgan burchak ostida botirilishini ta’minlash, qoziqni gruntga bir vaqtda o‘q 
bo‘yicha kuchdan foydalangan holda aylantirish yo‘li bilan botirish. Bu kuchdan 
zarur bo‘lganda qoziqni gruntdan burab chiqarishda foydalanish mumkin. Ishchi 
organning aylanishi tegishli reduktorlar orqali quvvatni tanlab olish qutisidan 
amalga oshiriladi. 
Qoziqni burab kiritish usuli bilan botirishdagi ishchi operatsiyalar qoziqni 
zarba (urib) kiritish yoki vibrobotirish usullarida bajariladigan operatsiyalarga 
o‘xshashdir. Faqat bu metodda kallakni o‘rnatish va yechib olish o‘rniga metall 
qobiq kiydiriladi va yechiladi. 
Vintli qoziq burab kiritilgandan so‘ng (quvurlarning diametri 1 m ga yetadi) 
uning ichki bo‘shlig‘i beton bilan to‘ldiriladi. Vintli qoziqlarni botirish tezligi 
kurakning dimetriga va gruntning tavsiflariga bog‘liq bo‘ladi va 0,2...0,6 m/min 
chegaralarida bo‘ladi. 
Vintli qoziqlarning afzalliklari ularning yuqori yuk ko‘tarish qobiliyati, 
gruntga asta-sekin botirish mumkinligi, salbiy kuchlanishlarni qabul qilishdadir. 

---

229