O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

 
4.4 Relssiz transport. Avtomobil transportining 
harakatlanadigan sostavi 
Relssiz transportning asosiy turlari avtomobil va traktor transporti 
hisoblanadi. Relssiz transportning afzalligi – nisbatan uncha katta bo‘lmagan 
kapital mablag‘lar, ortish-tushirish ishlariga sarflanadigan harajatlarning uncha 
katta emasligi, qurilish yuklarini ulardan foydalanish joylariga va shuningdek zarur 
paytda yetkazib berish mumkinligi bilan belgilanadi. Avtomobillar bo‘ylama 
qiyaligi katta va burilish radiusi kichik yo‘llarda ham harakatlanishi mumkin.
Avtomobil transportining ikki turi mavjud. Birinchisida – dvigatel yukni 
ko‘chirish bunkeri – kuzov bilan qo‘shilgan, ikkinchisida – dvigatel kuzovdan 
ajratilgan, natijada shatakchi (tyagachlar)lar tirkamali va yarim tirkamalilar hosil 
bo‘ladi. Traktor transporti ham ikkinchi printsipga asosan yaratilgan. 
Qurilish yuklarini tashish uchun foydalaniladigan avtomobil transportini 
(4.1-rasm), quyidagi tarzda tasniflash mumkin:
4.1-rasm.Qurilish yuklarini eltib (etkazib) beruvchi avtotransport vositalari:

---

86 
a – avtosamosval; b – samosval tirkamali avtopoezd; v – kuzovining sig‘imi oshirilgan 
avtomobil; g – avtoqorishmatashigich; d – avtobetontashgich; ye – bitum tashigich; j – g‘isht 
tashuvchi bortli avtomobil; z – plitatashigich; i – to‘sintashigich; k – paneltashuvchi; l – ferma 
tashuvchi; m – santexkabina tashuvchi. 
 
Bortli yoki umumiy vazifani bajaruvchi avtomobillar
turli xil qurilish 
yuklarini – g‘isht, yig‘ma temir-beton konstruktsiyalar, paketlangan materiallar, 
yog‘ochga ishlov beruvchi korxonalarning mahsulotlarini tashish uchun 
qo‘llaniladi. Dvigatelning tortish quvvatidan yanada to‘laroq foydalanish uchun 
qo‘shimcha ravishda egarli tirkama va unga ixtisoslashgan yarim tirkamalarning 
egarli-ulama konstruktsiyasi osiladigan bir o‘qli, ikki o‘qli, yarim tirkamalar va 
avtopoezdlar keng qo‘llaniladi. Ikki yoki uchta yetaklovchi o‘qlari bo‘lgan yuqori 
o‘tuvchanlikka ega bortli avtomobillar ham keng qo‘llanilayapti.