O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

9.3. Yirik panelli binolar konstruktsiyalarini montaj 
qilish 
9.3.1. Umumiy qoidalar. 
Ko‘p qavatli yirik panelli binolar asosan yashash uchun (turar-joylar), kam 
hollarda mehmonxona va ma’muriy binolar uchun mo‘ljallanadi. Yirik panelli 
binolarning konstruktiv sxemasi ko‘p hollarda yuk ko‘taruvchi tashqi va ichki 
devor panellari hamda inshootning gorizontal bikrligini ta’minlovchi orayopma 
plitalaridan tashkil topadi; ko‘ndalang yuk ko‘taruvchi devorli binolarda uning 
devori o‘z-o‘zini ko‘taruvchi yoki osma devor panellaridan quriladi.
Binoning yer osti qismini barpo etishda bajariladigan tayyorgarlik ishlarini 
amalga oshirishda montajning geodezik ta’minlanishiga, bunda texnik yer 
to‘laning instrumental jihatdan rejalash, rostverk yuzasining vertikal tasviri 
(s’yomkasi), montaj gorizontini aniqlash, mayaklarni o‘rnatishga alohida e’tibor 
qaratiladi Ichki devor panellarini o‘rnatish vaqtida olib boriladigan geodezik 
rejalash tashqi devorlar tomonidan bazaviy panellarning loyiha o‘qlarini va o‘q 
belgisi chiziqlarini rostverk yuzasiga chiqarishdan iborat bo‘lib, bu o‘q belgisi 
chiziqlari bo‘yicha montaj jarayonida ko‘ndalang devorlarni ularning yon qirralari 
bo‘yicha orientatsiya qilish amalga oshiriladi. Bundan tashqari rostverk yuzasiga 
tashqi va bo‘ylama ichki devor panellarning loyihaviy o‘qlari chiqariladi. 
Har qanday namunaviy (tipovoy) qavat konstruktsiyalarini montajini 
boshlashga qadar zarur bo‘lgan geodezik ishlarni bajarish kerak. Orayopma 
plitalari ustiga teodolit yordamida binoning asosiy va yordamchi o‘qlari 
ko‘chiriladi, ular o‘q belgisi chiziqlari bilan qayd qilinadi (fiksatsiya), mayakli 
yoki bazaviy panellarni o‘rnatish joylari belgilanadi.
Qavatda montaj gorizonti mahkamlanadi va panellar vertikal choklarining 
hamda tekisliklarini aniqlab beruvchi o‘q belgisi chiziqlari chiziladi. Har bir panel 

---

446 
uchun gorizont ikkita marka (yog‘och yoki qorishmali) bilan panel yon qirralaridan 
15...20 sm masofada belgilanadi, tashqi panellar uchun markalar binoning tashqi 
tomoni yuzasi yonida o‘rnatiladi. Markalarning qalinligi nevilirlash natijalari 
bo‘yicha aniqlanadi, barcha markalarning ustki tomoni hisobiy belgi (otmetka) 
(montaj gorizonti) sathida bo‘lishi kerak. 
Navbatdagi qavat konstruktsiyalarini montaj qilishga pastki qavatdagi 
barcha elementlar to‘liq o‘rnatilib, to‘g‘irlangandan va batamom mahkamlanish – 
payvandlash va tutashmalar to‘ldirilgandan keyin kirishiladi. 
Yangi qavatda bajariladigan ishlar ishchi zonasini tayyorlashdan boshlanib, 
ularga montaj zonasini to‘sish, ishlar zonasiga konstruktsiyalarni o‘rnatish 
jarayonida qo‘llaniladigan montaj jihozlari, asboblari va buyumlarini montaj 
zonasiga olib kelish kiradi (9.22-rasm).
Hattoki bir tipdagi va seriyadagi binolar uchun ham konstruktsiyalarini 
o‘rnatish ketma-ketligi sezilarli darajada farq qilishi mumkin qabul qilingan 
ishlarni tashkil etishga bog‘liq ravishda: montaj ishlari ombordan, montaj bevosita 
transport vositalaridan, uy qurilish kombinati montaj oqimining kuchlari bilan. 
Umumlashgan ko‘rinishda montajning texnologiyasi individual montaj 
jihozlaridan foydalanish orqali elementlarni erkin o‘rnatish va bikr yacheykalar 
yaratish orqali majburiy montaj metodlarini qo‘llanilishi mumkin. 
Erkin o‘rnatish ko‘tarish jarayonida har bir elementning o‘z ko‘chishi 
bo‘yicha chegaralanmasligini ko‘zda tutadi, lekin o‘rnatish zonasida uni loyihaviy 
holatga to‘g‘irlab tushirish va o‘rnatish taqozo etiladi. Element vaqtincha 
mahkamlanadi va individual moslamalar hamda nazorat vositalari yordamida 
to‘g‘irlanadi. Tashqi devor panellarining ustivorligi maxsus tirgakli strubtsinalar, 
ichki devor panellariniki esa tirgakli yoki burchakli strubtsinalar yordamida 
ta’minlanadi. Yonma-yon tashqi panellar va ichki devorlarning tutashmaga 
birikadigan panellarini o‘rnatish orasidagi vaqt bo‘yicha uzilish payti 
tutashmalarga gidroizolyatsion qatlam va isitish paketlarini o‘rnatish bilan 

---

447 
to‘ldirish imkonini beradi. Ushbu sxemani qurilish maydoniga olib kelinadigan bir 
xil tipdagi panellarni transport vositalaridan montaj qilishda ham qo‘llash mumkin. 
Mazkur metodning asosiy kamchiligi – ko‘p sonli vaqtinchalik mahkamlagichlarga 
bo‘lgan ehtiyojdir.
9.24-rasm.
 
Tashqi devor panellarini montaj qilishda ish joyini tashkil qilish sxemasi: 
1-orayopma perimetri bo‘ylab to‘siqlarni o‘rnatish; 2-zinapoya maydonchasining to‘sig‘i; 
3-zinapoya marshining doimiy to‘sig‘i; 4-lift shaxtasini yopuvchi himoya shchitlari; 5-
orayopmadagi tuynuklarni yopish (berkitish) shchiti; 6-projektorli yoritishning shchitchasi; 7-
gernit shnuri, issiqlik izolyatsiyalovchi qo‘yilma, montaj bog‘lamalari joylashtirilgan konteyner; 
8-montaj jihozlari uchun konteyner; 9-instrumentlar joylashgan quti; 10-tirgaklar; 11-qorishmali 
quti. 
Panellarni majburiy montaj qilishda bikr yacheykalarni ketma-ket yaratish 
yoki bazali panellarni bikr qilib o‘rnatish maxsus jihozlardan foydalangan holda 
olib boriladi. Odatda, qavatdagi montaj ishlari zinapoya katagi panellarini o‘rnatish 
bilan boshlanadi, natijada montaj jarayonida binoning birikadigan 
konstruktsiyalarining ustivorligini ta’minlaydigan bikr yacheyka hosil bo‘ladi. 
Ko‘ndalang ichki yuk ko‘taruvchi devorlarga ega bo‘lgan binolarda birinchi panel 
o‘rnatilib va mahkamlangandan keyin navbatdagi hamma panellar bir-birlari bilan 
tirgak shtangalar (gorizontal bog‘lamalar) bilan o‘zaro mahkamlanadi, bunday 

---

448 
shtangalar elementni to‘liq o‘rnatish bosqichida uning ruxsat etilgan ko‘chish 
chegarasida siljishini chegarlash imkonini beradi. Bunday montaj uchun 
qo‘llanadigan jihozni guruhli jihoz deb atashadi, undan foydalanganda 
elementlarni geodezik to‘g‘irlashga ehtiyoj qolmaydi. Qavatning qolgan 
elementlari individual jihozlarni qo‘llash orqali erkin metod bilan montaj qilinadi.