O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat pedagogika universiteti huzuridagi pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tarmoq markazi

Bitiruv ishi ob’ekti - pedagogika oliy ta’lim muassasalarida “Matematik analiz” o’quv fanini o’qitish jarayoni.
Bitiruv ishi predmeti – “Matematik analiz” o’quv fanining “Haqiqiy sonlar to’plami” mavzusini differensial yondashuv asosida o’qitishning maqsadlari, unga erishish mazmuni, uni o’qitishning innovatsion metod, shakl va vositalari.
Bitiruv ishining maqsadi va vazifalari. “Haqiqiy sonlar to’plami” mavzusini differensial yondashuv asosida tashkil etish maqsadlari va unga mos masalalar ishlab chiqilsa, ta’lim jarayonini differensial yondashuv asosida tashkil etish imkoniyati ortadi.
Qo’yilgan maqsadlarga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilandi:
-oliy ta’limda matematikani o’qitishga differensial yondashuvning mohiyatini oydinlashtirish;
- didaktika va metodikada matematikani o’qitish maqsadlari taksonomiyalarini tahlil qilish;
- “Haqiqiy sonlar to’plami” moduli bo’yicha differensial yondashuvga mos ma’ruzalar matni, amaliy mashg’ulotlar uchun topshiriqlar ishlab chiqish;
- “Haqiqiy sonlar to’plami” moduli bo’yicha differensial yondashuvga asoslangan nazorat va baholash uchun misol va masalalar test topshiriqlarini, keyslar ishlab chiqish;
- Ma’ruza va amaliy mashg’ulotlar loyihalarini, taqdimotlarni ishlab chiqish
Bitiruv ishining metodologik asosi: O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”, O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimovning asarlaridagi ta’lim samaradorligini oshirishga doir g’oyalar. Ta’lim-tarbiyaga oid mehyoriy huquqiy xujjatlar, talaba shaxsini shakllantirishga oid pedagogik, psixologik, falsafiy qarashlar. Oliy ta’limda matematika o’qitish nazariyasi va metodikasi sohasidagi fundamental ishlar.
Bitiruv ishining tuzilishi: bitiruv ishi kirish, ikkita bob, beshta paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
I-BOB. DIFFERENSIAL YONDASHUV ASOSIDA “HAQIQIY SONLAR TO’PLAMI” MAVZUSINI O’QITISH METODIKASINING NAZARIY ASOSLARI

1. 
   Talabalarning o`quv faoliyatini tashkil etishda differensial yondashuvning roli
   

Pedagogikada ta’limga differensial yondashuv dastlab o’tkan asrning 20-yillarida o’rganila boshlangan. Differentsiatsiya so‘zi xorijiy loyihadan qarzga olingan bo‘lib, yagona bo‘limlarni tuzuvchi qismlarga, bosqichlarga yoki shakllarga bo‘lishni bildiradi. To‘liq belgilash o‘quv jarayonida usullarni ajratishni ko‘zda tutadi. Differentsiatsiya ta’lim oluvchilarni guruhlarga bo‘lishdan foydalanishni ko‘rsatmoqda. Differentsiatsiya o‘quvchilarni birlashtirish jarayonida ko‘rsatiladigan integratsiya bilan ta’kidlanadi. Bolalarni guruhlashtirish aniq shaklda, ya’ni aniq bo‘lish bilan yoki aniq bo‘lmasdan – ishtirokchilarni erkin ko‘chirish imkoniyati mavjud bo‘lishi mumkin.

Guruhlarga bo‘lish differentsiatsiyaning eng muhim belgilaridan biri sifatida ko‘rib chiqiladi. Amaliyotda uning yagona bo‘lmasligi dalolatlandi. Guruhlarda jarayonni barpo etishdagi farqlashuv –bu boshqa muhim masala. Differentsiatsiya vaqtida ta’lim o‘zgartirilishi kerak, bu majburiy shart hisoblanadi. Bu pedagogikadan turli tayyorgarlik darajalariga ega sinflar tashkil etilganda, o‘zgartirishlar yo‘q bo‘lgan tajribada tasdiqlandi. Ijobiy natija bo‘lmagan, chunki bolalarda bilimlarni o‘zlashtirish uchun asosiy shakl bo‘lgan ta’lim olishga motivatsiya mavjud emas. Bu nima ekanini aniq aniqlash uchun bolalarning guruhlar bo‘yicha bo‘linishi belgilarini hisobga olish zarur. Bu har bir o‘quvchining differentsiatsiya sharoitida o‘quvchilarni to‘g‘ri ajratishga xizmat qiladigan xususiyatlari.
Saralangan yondashuv nima?
Saralangan yondashuv o‘qishga yondashuv sifatida belgilanadi, bu erda turli shakllar va turlarda differentsiatsiya qilish ko‘zda tutiladi. Bunday yondashuv turli guruhlarga ularning ta’lim mazmunini egallashda nodavlat talablarning mavjudligini nazarda tutadi.
Saralangan ta’lim shakllarini tasniflash
Saralangan ta’lim nima?
Saralangan ta’lim – o‘qitish texnologiyasi bo‘lib, ular o‘quvchilarning imkoniyatlarini aniqlash, manfaatlari va qobiliyatlarini rivojlantirish uchun qulay sharoitlar yaratishni maqsad qiladi.
Saralangan ta’lim mavjud bo‘lganda, qo‘llash uchun uning shaklini tanlash muammosi tug‘iladi. Dastlabki ravishda kelgusida o‘qitish uchun mavjud bo‘lganlarga yo‘nalish zarur. O‘quvchilarning yakka tartibdagi va tipologik xususiyatlari bo‘yicha quyidagilar boshqariladi: o‘qitish uchun tipologik va yakka tartibdagi xususiyatlarning ahamiyati; umumta’lim muassasasidagi xususiyatlarni aniqlash va hisobga olish; bolalar o‘rtasida taqsimlash.
Shunga asosan quyidagilar chiqarilishi kerak: ichki organlar faoliyatining xususiyatlari; shaxsning konstitutsiyaviy xususiyatlari; sog‘liqni saqlash holati; ularni aniqlash uchun zarur apparatura mavjud bo‘lmagan holda qobiliyatlar imtiyozlari; nerv tizimining xususiyatlari; jinsiy farqlar va yoshlar; temperamentlar; jismoniy sog‘liqning kamchiliklari. Differentsiatsiyadan foydalanish natijasida quyidagilarni aniqlash mumkin: manfaatlar; psixofiziologik xususiyatlar; kasb-hunar yo‘nalishlari; diniy tegishli; qobiliyatlar; etno-madaniy xususiyatlar; ta’lim.
ifferentsiatsiya turlari Klass darajasida asosiy shakllarni ta’riflash mumkin. Shaxsning psixologik xususiyatlari bo‘yicha differentsiatsiya – bu o‘quvchilarning ta’lim jarayonlarining xususiyatlarini hisobga olish, jumladan: xotira, fikr, e’tibor hisobidir. Differentsiatsiyaning adaptatsion-rivojlantiruvchi tajribasi tamoyiliga asoslangan holda, nafaqat yakka tartibdagi-tipologik xususiyatlarga rioya qilish, balki zarur darajadagi yangi rivojlanmaganlarni hisobga olish va rivojlantirish lozim.Ta’lim bo‘yicha differentsiatsiya bilimda yaratilgan bo‘sh joylarni bartaraf etish uchun shunday rejadagi vazifalarni hisoblaydi. Maktab darajasida o‘qituvchilarni differentsiatsiyalash – o‘qituvchilik bo‘yicha sinflarni shakllantirishdir, shuningdek, mazkur tasniflash samarali hisoblanmaydi, chunki o‘qishni ikkilamli deb hisoblanadi. Taklif etilgan ko‘rinish boshqa pedagogik texnologiyalarni o‘z ichiga oladi: modulьli; bilimlarni to‘liq o‘zlashtirish. Ularning ekinchisi o‘quvchilarning ikki guruhga bo‘lishini ko‘rsatmoqda: materialni o‘qitgan va o‘rganmagan, buning uchun yakuniy normativ topshirish kabi nazorat shaklini qo‘llab-quvvatlagan. Shu bois ikkita guruhlar bilan ishlashning yanada shakli turli bo‘ladi. O‘zlashtirilgan materiallar mavjud bilimlarni chuqurlashtirish va kengaytirish uchun qo‘shimcha, o‘rganilganlarni tuzatish bo‘yicha topshiriqlarga ega emasMaxsus xususiyatlar bo‘yicha differentsiatsiya turli bo‘lishlarni ko‘zda tutadi. Ya’ni, musiqa, kommunikativ qobiliyati, ta’lim va shunday. Masalan, darsdagi rasmni tasvirlash yoki musiqa asarini ijro etish uchun muayyan emotsional muhit yaratish uchun maxsus o‘rnatish o‘rnatilishi lozim, chunki bolalar uchun bu muhim ahamiyat kasb etadi. Ta’lim xususiyatlari bo‘yicha differentsiatsiyada: akademik (umumiy); maxsus. Mazkur differentsiatsiya turi darajali differentsiatsiyani ham ko‘rib chiqadi. O‘quvchilarning mehnat va manfaatlari bo‘yicha differentsiatsiya alohida ommalashdi. U manfaatlar va mavzularga mos keladigan har qanday boshqa formatdagi bajarilgan ijodiy topshiriqlar yoki vazifalarda namoyon bo‘ladi. Ushbu ko‘rinish o‘quvchilarga o‘z qobiliyatlari bo‘yicha ma’lumot sohasida o‘zini namoyish etish imkonini beradi.
Mazkur differentsiatsiya turi darajali differentsiatsiyani ham ko‘rib chiqadi. O‘quvchilarning mehnat va manfaatlari bo‘yicha differentsiatsiya alohida ommalashdi. U manfaatlar va mavzularga mos keladigan har qanday boshqa formatdagi bajarilgan ijodiy topshiriqlar yoki vazifalarda namoyon bo‘ladi. Ushbu ko‘rinish o‘quvchilarga o‘z qobiliyatlari bo‘yicha ma’lumot sohasida o‘zini namoyish etish imkonini beradi. Ta’lim olishda turlar va shakllarni qo‘llash uning jarayonini rivojlantirish imkonini beradi. O‘qituvchi ularni qanchalik ko‘p qo‘llab-quvvatlasa, o‘quvchilarda o‘qishga qiziqish oshadi. Ta’lim jarayoniga faqat to‘g‘ri yondashish sifatli natijani ta’minlaydi.

2.