O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti kafedrasi

Asosiy faoliyatdan ko’rilgan foyda tahlili⁵⁴

Ko’rsatkichlar O’tgan yil		Hiso-bot yili	O’tgan yildan farqi	Jamiga nisbatan, %			Ulush farqi. gr.5-gr.4
				O’tgan yil	Xisobot yili
A	1	2	3	4	5	6
1. Mahsulot sotishdan tushgan sof tushum (010)	3860350	4868135	1007785	100	100	-
2. Sotilgan mahsulot tannarxi (020)	3617188	4422220	805032	93.7	90.84	-2.86
3. YAlpi foyda (1q-2q)	243162	445915	202753	6.3	9.16	2.86
4. Ma’muriy xarajatlar (060)	25264	45430	20166	0.65	0.93	0.28
5. Sotish xarajatlari (050)	9054	94016	84962	0.23	1.93	1.7
6. Boshqa operasion harajatlar (070)	15167	38815	23648	0.4	0.82	0.42
7. Kelgusida soliqqa tortiladigan bazadan chiqariladigan hisobot davri harajatlari (080)	-	-	-	-	-	-
8. Asosiy faoliyatning boshqa daromadlari (090)	x	400	400		0.008	0.008
9. Asosiy faoliyatning foydasi (100)	193677	268054	74377	5.02	5.5	0.48

⁵⁴ “GOLD PREMIUM PRODUCT” MCHJ №2 shakil “Mmoliyaviy natijalar tog’risida hisobot” malumotlariga tayangan holda tahlil qilingan.
Yuqorida keltirilgan 3.2-jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, asosiy faoliyatdan ko’rilgan foyda o’tgan yilga nisbatan 74377 ming so’mniga quydagi omillar tasirida ortgan:
Mahsulot sotish hajmi. Bu omilning foydaga bo’gan ta’sirni aniqlashda infilatsiya darajasini hisobga olish lozim masalan, infilatsiya darajasi 10%ni tashkil qilgan bo’lsa, baho indekisi 1.10 ga teng bo’ladi.
=1,1%
Hisobot davridagi sotishdan kelgan tushum solishtirma bahoda quydagicha aniqlanadi:
T=t₁ :

Bunda T- sotishdan kelgan tushum solishtirma bahoda; T₁-hisobot davridagi sotishdan kelgan tushum;

-baho indekisi
T= 4 868 135: 1.10=4 425 577.27ming so’m
Demak hisobot davrida mahsulot sotishdan kelgan tushum baho o’zgarishi hisobiga 4425577.27 ming so’mga oshgan.
4868135- 4425577.27=+442557,73ming so’m.

1. 
   Sotish hajmining o’zgarishini (baho o’zgarishidan tashqari) foydaga bo’lgan ta’siri quydagicha aniqlanadi
   

2. 
   Baho o’zgarishi
   

3. 
   Sotilgan mahsulot tannarxining o’zgarishi
   

Tannarxning kamayishi tufayli foyda 139228.66 ming so’mga oshgan.

4. 
   Sotish harajatlarining o’zgarishi
   

Sotish harajatlarining 1.7 ga oshishi foydani 82758.295 ming so’mga
kamaytirgan

5. 
   Ma’muriy – boshqaruv harajatlari o’zgarishi
   

Mamuriy harajatlarning 0.28 ga oshishi foydani 13630.778 ming so’mga

kamaytirgan

6. 
   Boshqa operasion harajatlar o’zgarishi
   

Boshqa operatsion harajatlarning 0.42 ga oshishi foydani 20446.167 ming

so’mga kamaytirgan

7. 
   Asosiy faoliyatning boshqa daromadlari o’zgarishi
   

Asosiy faoliyatning boshqa daromadlarining 0.008 ga oshishi foydani 389.4508 ming somga oshirgan

12. jadval

Omillar ta’siri natijalarini quyidagi jadvalga joylashtiramiz

№	Ko’rsatkich - omillar	Summa, ming.so’m
Asos	iy faoliyatdan ko’rilgan foydani o’tgan yildan farqi	+74377
	SHu jumladan	+73373.681
1	Sotish hajmi	+28374.41
2 “B	aho” omili	+22216.4
3	Sotilgan mahsulot tannarxi	+139228.66
4	Sotish harajatlari	-82758.295
5 Ma	’muriy – boshqaruv harajatlari	-13630.778
6	Boshqa operasion harajatlar	-20446.167
7	Asosiy faoliyatning boshqa daromadlari	389.4508

Qo’yilgan maqsadga erishish uchun tahlilchi xo’jalik yurituvchi subektning malum bir davirga tuzilgan moliyaviy hisobotini o’rganib, undagi amalga
oshirilgan oliyaviy faoliyat bo’yicha xo’jalik muomalalarini tegishli ko’rsatkichlarining to’g’riligi, ishonchliligi va to’liqligi to’g’risida xulosa berishi uchun quydagi masalalarini yichishiga to’g’ri keladi:

• 
  Moliyaviy faoliyat bo’yicha xo’jalik yurituvchi subektlar muomilalarni turlicha turkumlanishi nuqtai nazaridan ularni buxgalteriya hisobida to’g’ri turkumlanishini baholash;
  
• 
  Buxgalteriya hisobiga kirim qilish davrida ularning qiymatini to’g’ri
  

shakillantirilganligini aniqlash;

• 
  Moliyaviy faoliyat bo’yicha amalga oshirilgan xo’jalik
  

muamilalarining qonuniyligi va korxona uchun samaradorligiga baho berish;

• 
  Moliyaviy faoliyat bo’yicha xo’jalik muamilalarining sintetik va
  

analetik hisobi holatini baholash;

• 
  Xo’jalik muomilalarini buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotlarida to’liq va to’g’ri aks ettirilishini baholash;
  
• 
  Moliyaviy qo’yilmalarni invintarizatsiya va uning natijalarini hisobda aks ettirishning to’g’riligini tekshirish;
  
• 
  Moliyaviy faoliyat bo’yicha xo’jalik muamilalaridan olingan daromad va xarajatlarni hisobda to’liq va o’z vaqtida aks ettirilishini tekshrish;
  
• 
  Moliyaviy faoliyat bo’yicha xo’jalik muomilalari bo’yicha soliq
  

qonunchiligiga rioya etilishini baholash.
Tasqi axborotdan foydalanuvchilar korxonaning foydalilik darajasiga, o’z aktivlarini maqsadli boshqarishning shartlarini belgilashga ham jiddiy ahamiyat berishadi. Masalan, korxona mulkida hissali qatnashuvchilar aktsiya egalari kelishuvga yoki xususiy kapitaldagi ulushiga qarab taqsimlanadigan hisob foydasining holatiga korxona ixtiyorida qoladigan sof foyda bilan qiziqsalar, Investetsiya homiylari esa korxona faoliyatining barqarorligi va o’sish darajasiga ko’proq qiziqadilar.
Bugungi kunda korxona sof foydasining o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni
quydagi guruhlarga ajratish mumkin:

• 
  Mahsulot, ish va xizmatlarning sotish hajmini o’zgarishi;
  
• 
  Mahsulot, ish va xizmatlarning bahosining o’zgarishi;
  
• 
  Mahsulot, ish va xizmatlar ishlab chiqarish xarajatlarining o’zgarishi;
  
• 
  Davr xarajatlari o’zgarishi;
  
• 
  Moliyaviy faoliyatdan olinadigan foyda va zararning o’zgarishi;
  
• 
  Favqulotda foyda va zararlarning o’zgarishi;
  
• 
  Foydadan olinadigan soliqlar va soliqli to’lovlarning o’zgarishi va
  

harakati.
Tahlil etishda har bir omilning sof foyda o’zgarishidagi mutloq qiymatlari aniqlanadi. Ularning o’zgarishlariga baho berish orqali korxonada foydani o’stirishi yuzasidan ichki imkoniyatlarining mavjudligi o’rganiladi.

12.