O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Obyekt oldida ekskursantlarni joylashtirish tartibi.
Ekskursiya mavzusini 
tayyorlash jarayonida ekskursantlar obyektni kuzatishi uchun qulay bo‗lgan bir 
nechta variantlari aniqlanadi. Bunday variantlar obyektni ko‗rishda belgilangan joyni 
boshqa guruh band etganida yoki quyosh nuri ko‗zni qamashtirganda qo‗llaniladi. 
Jazirama issiq kunlarda ekskursantlarni soya salqinda, yomg‗ir paytida pana joylarda, 
daraxt ostida joylashtirish tavsiya etiladi. Agarda obyektni atrof-muhit bilan 
uyg‗unlikda ko‗rsatish rejalashtirilgan bo‗lsa - uzoq nuqta va aksincha agar 
obyektning alohida detallari tahlil qilinsa - yaqin nuqta tanlanadi. Bularning barchasi 

---

83 
texnologik haritaning «tashkiliy ko‗rsatmalar» grafasida yoziladi. Har bir gid bu 
ko‗rsatmalarni diqqat bilan o‗rganib, ekskursiyani o‗tkazishdan avval joylashtirish 
nuqtalarini ko‗rib chiqadi. Obyektlarni kuzatishda va avtomagistrallardan o‗tishda
ekskursantlarning xavfsizligini ta‘minlash ham talab etiladi. 
Bir vaqtda obyekt oldida bir necha guruh kelgan bo‗lsa, ularni shunday masofa 
oralig‗ida joylashtirish lozimki, gid o‗zining hikoyasi bilan boshqa gidga halaqit 
bermasin. Ayniqsa, muzeylarda eksponatlarni ko‗rsatishda bundayin muammoga 
duch kelish mumkin. 
9.2.Ekskursantlarning harakatlanishi tartibi
Ekskursantlarning harakatlanishi
tartibi 
(avtobusdan obyekt tomonga, 
obyektdan 
avtobus 
tomonga, 
obyektlar oralig„ida). 
Ekskursantlar guruhi 
harakatlanayotganda gidning o‗rni ularning o‗rtasida bo‗lib, bir nechtasi oldinda, bir 
nechtasi yonidan, qolganlari orqadan yurishadi. Muhimi, ekskursantlarning tarqalib 
ketmasligi va guruh boshiyu oxiridagi masofa 5-7 metrdan oshmasligi kerak. Gid 
ekskursantlarning jipslashuvini ta‘minlashi zarur. Aks holda ular tarqalib ketsa 
gidning hikoyasini eshitmay qolishi, mavzuning mohiyatini anglay olmasligi 
mumkin. Tajribali gidlar marshrutda ekskursantlar harakatini boshqarishni ham 
eplaydi. 
Ekskursantlarning bir maromda harakatlanishi ularning tarkibiga (bolalar, 
yoshlar, o‗rta yoshlilar, qari kishilar), joyning relefiga (tog‗ zonasi, yo‗llar holati, 
sexlarda va sh.k.) bog‗liqdir. Piyoda ekskursiyada obyektlarning bir-biriga yaqin 
joylashganligi sababli ekskursantlarning harakati ham sekin, bir maromda bo‗ladi. 
Avtobusli ekskursiyada ekskursantlar harakatini bir maromda ushlash qiyinroq 
kechadi. Shuning uchun, gid avtobusdan tushishi bilan birdaniga harakatlanmasdan, 
barchaning tushishini kutadi (ayniqsa, ko‗riladigan obyekt uzoqroqda joylashgan 
bo‗lsa).
Gid marshrut jarayonida ekskursantlarning mustaqil harakatlarini ham 
boshqaradi. Masalan, ekskursantlar obyektdagi yozuvlarni mustaqil o‗qiydilar, 
me‘moriy jozibadorligini tahlil qiladilar, cho‗qqiga uning balandligini ko‗rish uchun 

---

84 
chiqadilar, minoralarga uning «g‗aroyib zinalari» bo‗ylab ko‗tariladilar. Bunday 
harakatlar ularning taassurotlarini boyitadi, qo‗shimcha ma‘lumotlar olishiga hamda 
obyektning betakror xususiyatlarini his qilish imkoniyatini beradi.