O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

1 + D
rs
= (1 + N
fs
) : (1 + I
d
)
yoki, mos ravishda, 
D
rs 
= (N
fs
 - I
d
) : (1 + I
d
)
Bu yerda: 
D
rs 
–daromadlilikning real stavkasi; 
N
fs
– nominal foiz stavkasi; 
I
d
- inflyatsiya darajasi. 
Ikkinchi formulaga bizning misolimizdagi ko‘rsatkichlarni qo‘yib, yana bir 
marotaba yillik real stavka 2,857%ni tashkil etishini tasdiqlashimiz mumkin: 
D
rs
 = (0,08 – 0,05) : 1,05 = 0,02857 = 2,857 
E’tibor bering, nominal ko‘rinishda ishonchli bo‘lgan, belgilangan daromadi 
bo‘lgan instrument (vosita) real ko‘rinishda ma’lum darajada risk tashiydi. Misol 
uchun, faraz qilaylik, bank omonatchilarga risksiz dollarli yillik 8%li foiz 
stavkasini taklif qilmoqda. Ayni vaqtda kelajakdagi inflyatsiya darajasi avvaldan 
noma’lumligi sababli, real ko‘rinishda pulni ushbu bank hisob raqamiga qo‘yish 
riskli bo‘ladi. 
Agar taxmin qilinayotgan inflyatsiya darajasi yillik 5%ni tashkil etsa, 
daromadlilikning kutilayotgan real stavkasi yillik 2,857% bo‘ladi. Agarda 
inflyatsiya darajasi 5%dan yuqori
bo‘lsa, daromadlilikning real stavkasi yillik 
2,857%dan kam bo‘ladi. 

---

392 
3. Daromadlilik stavkalari darajasiga ta’sir etuvchi asosiy omillar 
Bozor iqtisodiyotida daromadlilik stavkalari darajasiga ta’sir etuvchi asosiy 
omillarni rasmli tarzda quyidagicha ko‘rsatish mumkin (15-rasm): 
Demak, rasmdan ko‘rinib turibdiki, bozor iqtisodiyotida daromadlilik 
stavkalari darajasiga ta’sir etuvchi asosiy quyidagi to‘rtta omil mavjud: 

 ishlab chiqarish vositalarining samaradorligi - 
shaxta, to‘g‘on, yo‘l, 
ko‘prik, zavod, mashinalar va tovar-moddiy zahiralarga qo‘yilgan mablag‘-lardan 
kutilayotgan daromadlilik stavkasi; 

 ishlab chiqarish vositalarini ishlatish samaradorligiga nisbatan 
noaniqlik darajasi; 

 odamlarning vaqtinchalik afzal ko‘rishi 
– odamlar qanchalik darajada 
tovar va xizmatlarni iste’mol qilishni ertaga emas bugun xohlaydilar; 

riskni yoqtirmaslik –
investitsiya bo‘yicha riskni qisqartirish maqsadida 
yuqori daramadlilikdan voz kechishga rozi odamlar soni.