O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

nominal foiz stavkasi
qarz oluvchi tomonidan 
va’da qilingan va Siz bergan pulingiz evaziga olinadigan summadir.
Real 
daromadlilik stavkasi
– bu kreditor tomonidan ishlab topilgan hamda pulning 
sotib olish qobiliyati o‘zgarishi hisobga olingan holda to‘g‘rilangan yoki o‘zgar-
tirilgan nominal foiz stavkasidir. Misol uchun, agar hisoblangan nominal foiz 
stavkasi yillik 8%ni tashkil etsayu, inflyatsiya darajasi ham 8%ga teng bo‘lsa, bu 
holda daromadlilikning real stavkasi nolga teng bo‘ladi.
Daromadlilikning real stavkasini hisoblash uchun mablag‘ sifatida ma’lum 
standartlashtirilgan iste’mol savati ishlatiladi. Shunga ko‘ra, daromadlilikning 
real stavkasi ushbu savatning tarkibiga bog‘liqdir. Milliy iste’mol narxlari indeksi 
(INI)ni (CPI — consumer price index) hisoblashda taqqoslanishi mumkin bo‘lgan 
iste’mol tovarlari savati ishlatiladi.
Agar nominal foiz stavkasi yillik 8%ni tashkil etsa, iste’mol narxlari indeksi 
o‘zgarishiga proporsional tarzda o‘zgaruvchi inflyatsiya darajasi esa yillik 5% 
bo‘lsa, daromadlilikning real stavkasi qanday bo‘ladi? Ichki hissiyotga suyangan 
holda, daromadlilikning real stavkasi bu – nominal foiz stavkasi va inflyatsiya 
o‘rtasidagi farq deb taxmin qilishimiz mumkin bo‘lib, bizning misolimizda bu 

---

391 
ko‘rsatkich 3%ga teng bo‘lar edi. Umuman olganda, bu ham to‘g‘ri bo‘ladi. 
Lekin, shunday bo‘lsa-da, bu yerda ayrim holatlarni inobatga olmoq lozim. 
Keling, bunga amin bo‘lish uchun daromadlilikning real stavkasini aniq 
hisoblab chiqamiz. Yuqoridagi misolga ko‘ra, Siz tomondan kiritilgan har 100 
so‘mga bir yildan so‘ng 108 so‘m olasiz. Biroq bir yil avval 100 so‘mni tashkil 
etgan iste’mol korzinasi bu davr mobaynida 105 so‘m ga teng bo‘ldi. Joriy davrda 
sotib olish mumkin bo‘lgan iste’mol savati tovar-lariga qo‘llagan holda Sizning 
108 so‘mingiz qanday real qiymatga ega bo‘ladi? Bu savolga javob berish uchun, 
108 so‘mni kelgusidagi iste’mol savati narxiga bo‘lish kerak bo‘ladi, ya’ni 108 
so‘m : 105 so‘m = 1,02857 so‘m. Shunday qilib, xarid qilinmagan har bir iste’mol 
savati o‘rniga o‘zingiz investitsiya qilgan kapitalingiz uchun bir yildan so‘ng 
1,02857 ekvi-valentdagi savatni olasiz. Shunga ko‘ra, daromadlilikning real 
stavkasi yillik 2,857% (bugungi bir savatga to‘g‘ri keluvchi kelgusidagi savatlar 
soni)ni tashkil etadi.
Daromadlilikning real stavkasi, nominal foiz stavkasi va inflyatsiya 
darajasining nisbati aks etgan formula quyidagi ko‘rinishga ega: