O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti s. Nasritdinova, M. Tursunova

7.2. Nizolarni boshqarish. Nizosiz muloqot qoidalari 
Agar nizo uzoq vaqt davomida hal qilinmasa, unda u eskalatsiya 
davriga o‘tadi. Nizolar eskalatsiyasining ikki xil asosiy modeli mavjud. 
1. Tajovuzkor – himoyalanuvchi (bir tomon hujum qiladi, ikkinchi 
tomon himoyaga o‘tadi). 
2. Spiralsimon (bir tomonning hujumkor taktikasi ikkinchi tomon-
ning hujumkor taktikasini yuzaga keltiradi, bu esa birinchi tomonning 
hujum qilish taktikasini yanada kuchayishiga olib keladi va jarayon shu 
tarzda davom etaveradi). 

---

76 
 
Nizolarni bartaraf etish uni yuzaga keltirgan sabablarni yo‘q qilish 
yoki nizo ishtirokchilarining maqsadlarini o‘zgartirishdir. 
Nizolarni boshqarish – ularni keltirib chiqargan sabablarni bartaraf 
etish uchun nizolashuvchilarga maqsadli ta’sir ko‘rsatish yoki nizo-
lashuvchilarning harakatlarini o‘zgartirish hisoblanadi.
Nizolarni boshqarishning quyidagi asosiy usullari farqlanadi: 

shaxslararo, ya’ni alohida olingan shaxsga ta’sir qilish usullari; 

tuzilmaviy, ya’ni tashkil etilgan nizolarni bartaraf etish usullari; 

shaxslararo uslublar yoki nizo jarayonida harakat qilish usullari; 

muzokaralar; 

javoban tajovuzkorona harakatlar. Bu usul nizolashuvchi guruh-
larning boshqa imkoniyati qolmaganda, qo‘llaniladi. 

shaxslararo usullar o‘z xatti-harakatini to‘g‘ri tashkillashtirish, 
qarshi tomonning himoya qilish harakatlarini yuzaga keltirmasdan 
o‘zining fikrini ayta olishdir. 
Bu usullar kishiga o‘z pozitsiyasini mustahkamlashga, muxolifini 
dushmanga aylantirmaslikka yordam beradi. Ulardan foydalanish har 
qanday sharoitda ham foydalidir. Ta’kidlash lozimki, mazkur usullarni 
qo‘llashda malaka, tajriba kerak bo‘ladi. Bu usullarda yuzaga kelgan 
holat haqida o‘z fikr va takliflarini aytishga imkon yaratiladi. Kishida 
biror bir ma’lumot yetkazish ishtiyoqi tug‘ilganda va aytilgan ma’lumot
tajovuz kayfiyatini tug‘dirmaganda bu usullarni qo‘llash samara beradi. 
Voqelik. 
Uslub talabiga muvofiq yuzaga kelgan sharoit subyektiv va 
emotsional, bo‘yalgan gaplarsiz, qisqacha, xolisona ta’riflanishi kerak. 
Gapni quyidagi iboralardan boshlasa bo‘ladi: ”Menga baqirgan vaqt-
da...”, ”Mening stolim ustida narsalar sochilib yotgan vaqtda...”, “Meni 
boshliq chaqirgani haqida menga aytmaganda...”. 
Individning munosabati
. Nima uchun tevarak-atrofdagilarning xatti-
harakatlari asabingizga tegishini sezdirsangiz ular sizni yaxshiroq 
tushunadi. Siz boshqalarga hurmat bilan muomalada bo‘lsangiz ularning 
sizga bo‘lgan munosabat ham ijobiy tomonga o‘zgaradi. “Men sizdan 
xafaman ...”, “Siz meni tushunmayapsiz deb hisoblayman ...”, “Barcha 
narsalarni o‘zim bajarishga kirishaman...” kabi iboralar kishiga ijobiy 
ta’sir qiladi. 
Voqelikning ma’qul bo‘lgan yakuni
. Individ nizoning yakuni 
haqida o‘z fikrini aytishi uchun unga bir necha variantni taklif qilgan 
ma’qul.