O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti s. Nasritdinova, M. Tursunova

 

kutish imo-ishoralari - kaftlarni bir-biriga ishqalash, terlab ketgan 
kaftlarni asta-sekin matoga artish;
 

rad etish imo-ishoralari – bosh chayqash, qo‘l siltash, teskari 
o‘girilib olish, qovoq uyush va boshqalar;
 

suhbatga moyillik ko‘rsatish imo-ishoralari – qo‘lni ko‘ksiga 
qo‘yib, tabbasum qilish, iltifot ko‘rsatish va boshqalar;
 

ustuvorlik imo-ishoralari – o‘zini sipo tutish, dimog‘dorlik va 
boshqalar;
 

nosamimiy imo-ishoralar – qo‘l bilan og‘izni yopish, ensasi 
qotib, istamaygina muomala qilish, hamsuhbatiga ishonsizlik bilan 
qarash va boshqalar. Ta’kidlash lozimki, optik-kinetik belgilar tizimini
kommunikatsiya sharoitiga kiritish bir xil imo-ishoralar ishlatilganda bir 
xil ma’no bermaydi. Bu holat turli milliy madaniyatlarda kuzatiladi. 
Muloqotdagi kishilarning kayfiyati, o‘zini tutishi va boshqalar tadqiq 
etuvchi fan ijtimoiy psixologiyada proksemika deyiladi.
 
Muloqotda quyidagi oraliqlar farqlanadi: 
1)
intim hudud (15-45 sm) - bu zonaga kirish uchun o‘ziga yaqin 
yaxshi tanishlarga ruxsat beriladi; bunday muloqotga past ovoz, 
ishonchlilik, taktik kontakt, qo‘l tegizish holatlari xos bo‘ladi. Tad-

---

27 
qiqotlar shuni ko‘rsatadiki, intim zonaning buzilishi organizmda ba’zi 
bir fiziologik o‘zgarishlarga olib keladi: yurakning tez-tez urishi, adre-
nalin moddasining ortiqcha ishlab chiqarilishi, boshga ko‘proq qon 
quyulish va boshqalar. Vaqtidan oldin intim zonaga kirib borish suhbat-
dosh tomonidan doimo uning daxlsizligiga tahdid deb tushuniladi; 
2)
shaxsiy yoki xususiy hudud (45-120 sm). Bunday holatda 
muloqotda ishtirok etgan sherik va hamkasablar o‘rtasida faqat ko‘z 
kontakti o‘rnatiladi; 
3)
ijtimoiy hudud (120-400 sm). Bu holat, odatda, kabinetlarda, bir-
birini tanimagan kishilar o‘rtasida namoyon bo‘ladi; 
4)
ommaviy hudud (400 sm dan uzoqroq masofa). Bunday holat 
ko‘p kishilar bilan muloqot qilish paytida, masalan, mitinglar o‘tkazish-
da yuzaga keladi va boshqalar. 
Umuman olganda, barcha noverbal unsurlar kommunikativ jarayon-
da katta yordamchi (ba’zida mustaqil) rol o‘ynaydi. Ular verbal kommu-
nikatsiya tizimi bilan birgalikda kishilarning hamkorlik faoliyatini 
tashkillashtirishga kerak bo‘ladigan ma’lumotlar bilan ta’minlaydi.