|
Endorfin va enkefalinlar umumiy endagen opiatlar (ichki opiatlar), deb nom olgan. Malumotlarga qaraganda icliki opiatlar nerv hujayralarida, me’- da, me’da osti bezi va boshqa ichki a’zolarda hosil bo‘lar ekan. Olimlar fflcricha, ko‘p me’yorda og'riq qoldiruvchi dori-darmonlar (analgetiklar, masalan, analgin) iste’mol etilishi ichki opiatlaming hosil bo‘lishini susaytiradi. Shu bilan birga, massaj jarayonida organizmda hosil bo‘ladigan endorfinlar va enkefalinlar miqdorini ko‘payishi ham ma’lum. Shunday qilib, massajning ta'sir mexanizmi asosida, markaziy nerv tizimining oliy bo'limlari tomonidan boshqariladigan, murakkab, o‘zaro bog‘langan reflektor neyrogumoral va neyroendokrin jarayonlar yotadi. Massajning bevosita mexanik ta’siri natijasida to‘qimalarda hosil bo‘ladigan mahalliy reaksiayalar mustaqil bo‘lmay, organizmning keng tarqalgan reflektor reaksiayasi ifodasidir. Yuqorida ko'rsatilgan jarayonlar tufayli, organizmning himoya va moslashish mexanizmlari safarbar etilib faoliyatlar normallashadi. Turli hil kasalliklarda qo‘llanadigan massajning samarali ta'siri ushbu holat bilan ifodalanadi. So'nggi yillar davomida rivojlangan mamlakatlarda kasallik va o‘limning sabablari o‘zgargan. Yuqumli kasalliklar ikkinchi o‘ringa o‘tib, endogen (ichki)-rak, yurakning ishshimik kasalliklari, qon bosimi ortishi kasalligi, me’da va o‘n ikki barmoq ichak yarasi, ruhiy, qand kasalliklari va hokazolar asosiy o‘rinni egallomoqda. Bu kasalliklami kelib chiqishida uzoq davom etuvchi stress holatlari muhim omil ekani isbotlangan. Shu sababli odamlaming tashqi va ichki muhum ta’siriga chidamliliginii oshirish va asosiy noinfeksion kasalliklarning oldini olish muammolari zamonovi tibbiyotning asosiy vazifalaridan biri bo‘lib qoldi. Stress (bosim, kuchlanish) organizmning haddan tashqari zo‘riqish natijasida hosil do‘ladigin tanglik holati.
“STRESS” tushunchasi birinchi marta 1936-yilda Kanada olimi G.Selye tomonidan kiritilgan. Stress holatda tashqi (stressli) qo‘zg‘atuvchi ta’siri tufayli ichki sekretsiya bezi — gipofizning faoliyati kuchayadi va buyrak usti bezlari po‘stlog‘i faoliyati keskin oshadi Buyrak usti bezlari qon ko‘plab gormonlar, jumladan, katexolaminlar va kortikoidlami ajratib chiqara boshlaydi. Katexolaminlar va kortikoidlar, o‘z navbatida, moslashish mexanizmlarini rag‘batlantiradi va oiganizm yangi sharoitlarga moslashadi (adaptatsiyalanadi). Bu umumiy adaptatsion sindrom tushunchasini ta’riflashga yordam beradi Umumiy adaptatsion sindrom moslashuv reaksiyasidir. Ayrim hollarda u kasallikning kelib chiqishiga sabab bo'lishi mumkin, chunki ortiqcha garmon organizmga zararli, ta’sir etadi Stress sharoitida kasalliklar paydo bo‘lilshi organizmning holatiga bog‘liq. Chunonchi, gipertoniya hastaligida sress og‘irroq, gipertonik krizislar bilan kechali.
Me’da yoki ichak yallig lanishi kasalligida qonli yaralar paydo bo‘lishi mumkin. Stress ta’sirida yurak mushaklarida halok bo‘lgan to‘qima va hujayralardan iborat kichik-kichik o‘choqlar vujudga kelishi mumkin. Odam hayotida hayajonli stress holatlari (kuchli tashvishlanish) alohida o‘rin tutadi. Tez-tez bo‘lib turadigan his-hayajonli ta’sirotlar buyrak usti bezlarining faoliiyatini susaytirib organizmning zararli omillari ta’siriga moslashuv qobiliyatini keskin pasaytiradi.
Adaptatsion sindromnig yuzaga kelishida gipofiz va buyrak usti bezlarining gormonlaridan tashqari nerv tizimi ham ishtirok etadi. Haddan tashqari ktichli ta’surot awal simpatik nerv tizimini oliy nerv markazlarini qo‘zg‘otadi, so‘ng gipofizga hamda buyrak usti bezlariga o‘tadi. Sress vaqtida boshqa endokrin bezlar qo‘zg‘alishi ham mumkin. Odam hayoti davomida stresslarga yo‘liqadi. M alumki organizmning turh ta'surotlariga nisbatan bo‘lgan reaksiyasi stress reaksiyadur. G.Selye (1982) fikricha, organizmning normal faoliyati uchun yetarli me’yorda stresslar bo‘lishi shart, bu stresslar “eustress” deb nom olgan. Ko‘p vaqtlarda stress me’yori haddan tashqari kuchayishi natijasida, organizm buziladi, bunday holat “disstres” nomini olgan Tirik organizmlar hayotida gomeostaz adaptatsion jarayonlar bilan uzviy bog‘liqdir. Gomestaz — organizmni ichki muhitini doimiyligini saqlash va tiklanishini ta’minlovchi muvozanadlashgan reaksiyalar majmuasidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
